Οι εκλιπόντες σκίουροι

Φοβάμαι ότι σας κούρασα με τις τελευταίες αναρτήσεις. Ήταν αρκετά ‘βαριές’. Καιρός για κάτι ανάλαφρο. Και τι πιο ανάλαφρο από το πήδημα του σκίουρου από το ένα κλαδί στο άλλο. Ο πατέρας μου λέει πως παλιότερα, όταν ήταν νέος, υπήρχαν σκίουροι και στη Ζάκυνθο – πίσω από την Υπεράγαθο. Άλλο τίποτα δεν έχω ακούσει, ούτε σκίουρο στο νησί έχω δει. Και όμως φαίνεται πως έχει δίκιο. Γιατί να μην υπήρχαν σκίουροι τον 20^ο αιώνα στην Υπεράγαθο αφού υπήρχαν το 19^ο; Την ύπαρξη τους τη βεβαιώνει ένας Άγγλος γιατρός, ο John Davy, οποίος έγραψε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον δίτομο έργο, πραγματικό θησαυρό πληροφοριών για τα Εφτάνησα της εποχής του, που εκδόθηκε το 1842 (1). Ο 2^ος τόμος περιέχει μια περιγραφή της άγνωστης στους Άγγλους, αλλά και στους περισσότερους ντόπιους, ορεινής Ζακύνθου. Ο Davy τη διέτρεξε από βορρά προς νότο, από τις Βολίμες μέχρι το Κερί, στα τέλη Αυγούστου του 1824. Εδώ μια σελίδα του:

Ανηφορίζοντας από αυτή την κοιλάδα, προχωρήσαμε προς το μοναστήρι της Madonna Paragato (Παναγίας Υπεραγάθου), περίπου δυόμισι μίλια από το χωριό Λούχα, όμορφα στημένο στην πλαγιά ενός λόφου σκεπασμένου από βαλανιδιές (2) σημαντικού μεγέθους, και απέναντι σε έναν άλλο λόφο σκεπασμένο με πεύκα (3), με ένα σχετικά μεγάλο, καλλιεργημένο κάμπο μεταξύ τους, κατά ένα μέρος με δημητριακά και το υπόλοιπο αμπέλια. Το μοναστήρι, αν και πολύ κατώτερο το Αγίου Γεωργίου (στα Γκρεμνά), διέθετε υποφερτή υποδομή διαμονής, και περάσαμε τη νύχτα εκεί. Ανήκει σε ένα ίδρυμα του ιδίου ονόματος στην Αίγυπτο (4), ο επικεφαλής του οποίου διορίζει ένα μοναχό σαν εφημέριο, υπό τον όρο της αποστολής συγκεκριμένων οφειλών προς τη μητρώα μονή. Τα γύρω δάση είναι εξαιρετικά για κυνήγι μπεκάτσας το Νοέμβριο, το μήνα κατά τον οποίο οι μεγάλες πτήσεις των πουλιών γίνονται στη Μεσόγειο, όταν περνάνε για να ξεχειμωνιάσουν στην Αφρική. Ο διερμηνέας μας είπε ότι είχε σκοτώσει εδώ δώδεκα σε μία ώρα. Οι κυνηγοί βγαίνουν νωρίς, και γυρίζουν λίγο μετά την ανατολή του ήλιου, όταν τα πουλιά αγριεύουν πολύ. Ο συνοδός μου βγήκε πριν το πρωινό, και έστειλε πίσω ένα μικρό σκίουρο που σκότωσε, σε ανοιχτό χρώμα ποντικού (ανοιχτό καστανό). Είναι σπάνιο ζώο στη Ζάκυνθο και οι υπηρέτες φοβόντουσαν να το αγγίξουν. Το δειλινό και το πρωί ήταν και τα δύο πολύ δροσερά – λίγο μετά το ηλιοβασίλεμα, στον κάμπο (οροπέδιο), το θερμόμετρο έπεσε στους 64^ο (17.7^ο C) – και ήταν το ίδιο το επόμενο πρωί, λίγο πριν την ανατολή.

Τι ακριβώς ήταν αυτός ο μικρός καστανόχρωμος σκίουρος που πυροβόλησε ο συνοδός του John Davy; Δεν μπορεί παρά να ανήκε σε ένα Ζακυνθινό υποείδος κάποιου γνωστού είδους σκίουρου, από το οποίο χωρίστηκε τόσο παλιά όσο παλιά είναι και η Ζάκυνθος. Στα Βαλκάνια υπάρχουν δύο είδη αυτού του χαριτωμένου τρωκτικού. Ο κοινός ευρασιατικός ή ερυθρός (sciurus vulgaris) και ο καυκάσιος (sciurus anomalus). Ο δεύτερος απαντάται μόνο στην ανατολική Θράκη και διεκπεραιώθηκε στην Ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου εσχάτως. Στην Ελλάδα διαβάζω ότι βρίσκεται μόνο στη Λέσβο. Επομένως οι Σκίουροι της Ζακύνθου πρέπει να ανήκαν στους κοινούς. Οι κοινοί είναι συνήθως κοκκινωποί, ιδιαίτερα στην Βρετανία, και σε αυτούς ήταν συνηθισμένος ο Davy (5).

Πολύ συχνά όμως οι κοινοί, ή ερυθροί, σκίουροι έχουν διαφορετικά χρώματα. Εκτός από διάφορες αποχρώσεις του καστανού πολύ συνηθισμένο είναι και το μαύρο. Θυμάμαι πριν από κάμποσα χρόνια, σε μια επίσκεψη μου στη Βαυαρία, παρακολούθησα ένα μαύρο και ένα κόκκινο σκίουρο να κυνηγιούνται για αρκετή ώρα πάνω στο ίδιο δέντρο.

Ο μεγαλύτερος εχθρός αυτού του ευέλικτου τρωκτικού που αγαπάει τα κουκουνάρια είναι το κουνάβι (martes martes), η ικτίς των πεύκων. Η Ζάκυνθος δεν θα μπορούσε να έχει αποτελέσει εξαίρεση. Η συνύπαρξη των δύο ζώων κράτησε αμέτρητες χιλιάδες χρόνια και διαταράχτηκε μόνο από τον κρότο του ντουφεκιού. Τα καυτά σκάγια έγειραν την πλάστιγγα σε βάρος του μικρού ακροβάτη και κανένας πια δεν χαζεύει τα εναέρια κατορθώματα του. Το κουνάβι, με αναγκαστική προσαρμογή των διατροφικών του γούστων, κατάφερε να επιβιώσει. Τα τελευταία χρόνια, στις επισκέψεις μου στη Ζάκυνθο, έχω δει με θλίψη τρεις από αυτούς τους δεινούς κυνηγούς χτυπημένους από αυτοκίνητα – δύο στο Καλαμάκι και ένα στις Βολίμες.

Το είδος μας, ο homo zacynthius, νεοφερμένο στον παράδεισο, δεν εξαφάνισε μόνο τον άκακο ιθαγενή σκίουρο. Χωρίς λόγο και αφορμή εξαφανίζει τον ίδιο τον παράδεισο. Ένα μεγάλο μέρος από το τελευταίο καταφύγιο του σκίουρου κάηκε το περασμένο καλοκαίρι από κάποιο βάρβαρο με διαταραγμένη μη-προσωπικότητα.

--------------------------------------------------------------------------- 

(1)  Notes and Observations on the Ionian Islands and Malta: with some Remarks on Constantinople and Turkey, and on the System of Quarantine as Αt Present Conducted.

(2)  Οι βαλανιδιές λέει ο Davy ήταν του είδους Quercus ilex που στην Ελλάδα είναι γνωστή ως αριά.

(3)  Ο Davy χρησιμοποιεί τη λέξη fir όταν αναφέρεται σε πεύκα. Η λέξη αυτή σήμερα σημαίνει έλατο αλλά μέχρι το 19^ο αιώνα σήμαινε πεύκο.

(4)  Η μητρώα μονή δεν είναι βέβαια ομώνυμη αλλά η Αγία Αικατερίνη του Σινά.

(5)  Το 19^ο αιώνα έγινε στη Βρετανία εισαγωγή γκρίζων σκίουρων (Sciurus carolinensis) από την Αμερική. Οι γκρίζοι, μεγαλύτεροι και πιο ευπροσάρμοστοι, έχουν σήμερα εκτοπίσει τους ερυθρούς από το μεγαλύτερο μέρος της χώρας.