Μωσαϊκό της Πομπηίας
Εκτός από την περιγραφή ενός πανηγυριού και την πληροφορία για την προέλευση των Αφρικανών σκλάβων της Ζακύνθου ο Pedro Teixeira έγραψε και για κάτι άλλο που του έκανε εντύπωση.
Υπάρχει ένας τρόπος ψαρέματος σ’ αυτό το λιμάνι που τον θεώρησα αξιοσημείωτο. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο έρχονται σ’ αυτό και σε άλλα νησιά, από το αρχιπέλαγος, μεγάλα κοπάδια savalos. Από αυτά οι ψαράδες δένουν ένα ζωντανό θηλυκό σε ένα παλούκι ή καλάμι, καρφωμένο στον πάτο του λιμανιού, με μπόλικη πετονιά από αλογοουρά. Τα αρσενικά, βλέποντας το δόλωμα, την πλησιάζουν αμέσως, και οι ψαράδες τα χτυπάνε ασταμάτητα. Εν τούτοις, η θέρμη της επιθυμίας δεν επιτρέπει καμιά προειδοποίηση στα ανόητα μυαλά τους – και έτσι, με πολλά τέτοια δολώματα, οι άνθρωποι πιάνουν αμέτρητα ψάρια. Παστώνουν τη σάρκα και τα αυγά, τα οποία λέγονται butargas και τα έχουν περί πολλού σε όλα αυτά τα μέρη.
Είναι αναγκαίο να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις πάνω σ’ αυτά που μας άφησε ο Pedro. Τα ψάρια που ονομάζει savalos λέγονται πανούργοι στα Ελληνικά. Ανήκουν στην οικογένεια των Κλυπεϊδών, είναι δηλαδή συγγενείς της γνωστής μας ρέγκας. Με δεδομένη την περιγραφή του ψαρέματος τους, μόνο κατ’ ευφημισμόν θα μπορούσαν αυτά τα ψάρια να λέγονται πανούργα. Η αναπαραγωγική πράξη και η ωοτοκία τους γίνονται πάντα σε γλυκό νερό. Το ποτάμι της Ζακύνθου δεν έχει ούτε σταγόνα γλυκό νερό το καλοκαίρι, μόνο θαλασσινό, άρα αποκλείεται να έρχονταν πανούργοι για αναπαραγωγή.
Τα ψάρια που έρχονται σε μεγάλους αριθμούς, αν και όχι πια όσο παλιά, είναι οι κέφαλοι – από Ιούλιο μέχρι και Οκτώβριο. Το ψάρεμα τους γίνεται συχνά με πεζόβολο και το τέχνασμα που αναφέρει ο Πορτογάλος χρησιμοποιείται, που και που, ακόμα.
Βυζαντινή μικρογραφία του 11ου αιώνα, που βρίσκεται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, αναπαριστά νυχτερινό ψάρεμα με φανό (πυροφάνι) και αμφίβολο (εκσφενδονιζόμενο δίχτυ, παραλλαγή του οποίου είναι και το πεζόβολο).
Ο Teixeira, πάντως, έχει δίκιο όταν λέει πως μαζικές μεταναστεύσεις αυτών των ψαριών γίνονταν και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Ο Τούρκος περιηγητής Evliya Çelebi αναφέρει τέτοιες μεταναστεύσεις κεφάλων στο Ναύπλιο το 1668.
Αυτό που ονομάζει ο Teixeira butargas δεν είναι άλλο από το γνωστό μας αυγοτάραχο. Γνωστό; Τι λέω τώρα; Πάνε τα χρόνια που ψάχναμε αυγοτάραχο στο σκουράτζο (καπνιστή ρέγκα για τους μη Επτανήσιους) – οι Νεοζακυνθινοί ξέρουνε μόνο το χαβιάρι. Εν πάση περιπτώσει, η ετυμολογία του butargas, που λέγεται, ανάλογα με τη χρησιμοποιούμενη γλώσσα, και bottarga, boutargue, botargo κλπ, είναι ενδιαφέρουσα: προέρχεται από το Αραβικό buṭariḫ που με τη σειρά του γεννήθηκε από το Βυζαντινό ᾠοτάριχον.
Αν λοιπόν δείτε, στα τέλη του καλοκαιριού ή τις αρχές του φθινοπώρου, σε κάποια αμμουδερή παραλία στο Βασιλικό ή αλλού, όταν σιγά-σιγά πηγαίνουνε καλιά τους* κοντά στο ηλιοβασίλεμα οι ‘λουόμενοι’, κάποιο μοναχικό μονομάχο να κουβαλάει το δίχτυ του – αλλά μάλλον όχι και την τρίαινα του – τσαλαβουτώντας στα ρηχά, είναι απ’ αυτούς που κρατούν αδιάλειπτη την πανάρχαια και αέναη πάλη του ψαρά και του ψαριού.
-----------------------------------------------------------------------
* Πάω καλιά μου, η έκφραση με την οποία ο Νίκος Καββαδίας κατάφερε να σπαζοκεφαλιάσει το πανελλήνιο στο ποίημα του ‘Γυναίκα’, σημαίνει απλώς φεύγω, συνήθως πάω σπίτι μου. Δεν έχει σχέση με ναυτικούς και μόνο μεταφορικά σημαίνει πεθαίνω.
Το κείμενο το μετάφρασα από το βιβλίο ‘The Travels of Pedro Teixeira: with his Kings of Harmuz and extracts from his Kings of Persia’, μετάφραση του William F. Sinclair, εισαγωγή και σημειώσεις του Donald Ferguson, έκδοση του 1902.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου