Και σταφίδες ... Κορωνέικες

 

Η διαμάχη για το πως και το γιατί η σταφίδα, ο μαύρος χρυσός του νότιου Ιονίου, συνυφασμένος αιώνες τώρα με την ιστορία της Ζακύνθου και της Κεφαλονιάς κυρίως, απέκτησε το επίθετο Κορινθιακή μας πάει πίσω στον προπερασμένο αιώνα. Ο Σπυρίδων Δε Βιάζης, στη σημαντικότατη σειρά άρθρων του με τίτλο ‘Ιστορικαί σημειώσεις περί σταφίδος εν Επτανήσω και ιδίως εν Ζακύνθω’, αναφέρει τέσσερες διαφορετικές απόψεις.

Ο Louis Félix-Auguste-Beaujour είχε γράψει πως η σταφίδα προέρχεται από τη Νάξο και είχε μεταφερθεί στην περιοχή του Ισθμού της Κορίνθου από όπου είχε διαδοθεί. Επειδή κανένα στοιχείο δεν υπάρχει που να δείχνει ότι η σταφίδα καλλιεργήθηκε κάποτε στην Νάξο ή την Κόρινθο ο Beaujour δεν έγινε πιστευτός. Ο Στέφανος Ξένος, απορρίπτοντας την εξήγηση του Beaujour, αναφέρει πως η σταφίδα δεν έχει σχέση με την Κόρινθο και στην πραγματικότητα το επίθετο Κορινθιακή προέρχεται από την Αγγλική λέξη currant, που σημαίνει φραγκοστάφυλο. Ας μου επιτραπεί εδώ να πω ότι ο Ξένος έσφαλε και ισχύει ακριβώς το αντίθετο: το φραγκοστάφυλο (blackcurrant) χρωστάει το όνομα του στη σταφίδα αφού είναι καρπός που προέρχεται από τη Ρωσία και δεν άρχισε να καλλιεργείται στη βορειοδυτική Ευρώπη πριν από το 17^ο αιώνα.

Ο Joseph Partsch υποστήριξε ότι το currant προήλθε από το Coranto, μια από τις παλιότερες ονομασίες της Κορίνθου. Επειδή όμως η σταφίδα δεν καλλιεργήθηκε ποτέ στην Κόρινθο αποδίδει την προέλευση στον Κορινθιακό Κόλπο, ο οποίος βρέχει τις ακτές της Αχαΐας όπου καλλιεργήθηκε και καλλιεργείται ακόμη. Ο ίδιος ο Δε Βιάζης προτείνει σαν πηγή της ονομασίας την ευρύτερη περιοχή της Κορίνθου στην οποία περιλαμβάνει τη Βοστίτσα (Αίγιο).

Υπάρχει όμως και μια άλλη εξήγηση, πολύ πιο πιθανή, και γι αυτό ο φάκελος Κορινθιακή σταφίδα πρέπει να ανοίξει και πάλι. Σύμφωνα με τον Gustav Eisen (1), ήδη από το 1334, απαντάται στην Αγγλία η φράση ‘reysyns de Corauntzs’. Η Αγγλο-νορμανδική λέξη reysyns, και με τη σημερινή της ορθογραφία raisins, σημαίνει (ξερά) σταφύλια και έχει τη ρίζα της στη Λατινική racemus, που σήμαινε τσαμπί. Η λέξη Corauntzs στους επόμενους δύο αιώνες απαντάται σαν Corent , Corawnce, Corens, Currans, Currants και το 1578 Corantes και raysens of Corinthe. Από εκεί ξεκινώντας ο Eisen υιοθετεί τη θέση ότι η Κόρινθος ήταν στο Μεσαίωνα ο κυριότερος λιμένας εξαγωγής σταφίδας και από εκεί προέρχεται η λέξη currant.

Είναι φανερό ότι η σταφίδα έγινε γνωστή στη Δύση μετά την επικράτηση της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα. Δεν είναι όμως λογικό να αποδεχτούμε ότι το κυριότερο λιμάνι εξαγωγής βρισκόταν έξω από την περιοχή παραγωγής της όταν υπήρχαν μέσα σε αυτήν άλλα κατάλληλα λιμάνια. Αναγνωρίζεται μεν ότι εξαγωγές γίνονταν και από τη Γλαρέντζα (Clarenza) αλλά παραγνωρίζονται τελείως το Κατάκολο (Belvedere), το Ναβαρίνο (Zonchio), και, σχεδόν απίστευτα, τα δύο ‘Μάτια της Βενετίας στο Μοριά’, η Μεθώνη (Modon) και η Κορώνη (Coron).

Μα ήταν μέσω των Βενετών, και συγκεκριμένα με τις ετήσιες νηοπομπές της Φλάνδρας, που γνώρισαν τη σταφίδα οι Άγγλοι και οι Φλαμανδοί. Είναι πολύ πιο λογικό η σταφίδα να ονομάστηκε currant από την Κορώνη παρά από την Κόρινθο. Αδιαμφισβήτητο γεγονός όμως είναι πως η λέξη currant μοιάζει λίγο περισσότερο με το Κόρινθος παρά με το Κορώνη. Την εξήγηση μας την προσφέρει άθελα του στο πιάτο ο Sir Richard Torkington. Ο Torkington πήγε για προσκύνημα στους Αγίους Τόπους το 1517 και φυσικά πέρασε από το Ιόνιο κάνοντας στάση στη Ζάκυνθο. Ούτε έμεινε πολύ – μόνο ένα Σαββατοκύριακο στο τέλος Ιουνίου – ούτε και έγραψε πολλά γι αυτήν στο ημερολόγιο του (2).

Λέει ότι ήπιε τα ωραιότερα και δυνατότερα κρασιά της ζωής του και συνάντησε δυο Βενετσιάνικες γαλέες που είχαν πάει δώρα από τη Βενετία στο Σουλτάνο, χρυσοκέντητο ύφασμα, κόκκινο βελούδο και άλλα που δεν γνώριζε. Ο διοικητής του Κάστρου τον έκανε πολύ ευπρόσδεκτο και τον τριγύρισε στα τείχη και τους πύργους να δει τις μεγάλες ζημιές που είχε κάνει ο σεισμός του προηγούμενου Απριλίου. Οι ανάγκες στο νησί ήταν μεγάλες σε όλα τα είδη μετά από αυτή την καταστροφή.

Αυτό που παραδόξως είναι το πιο ενδιαφέρον στο ημερολόγιο του είναι αυτά που λέει για την Κέρκυρα, την οποία όμως δεν επισκέφτηκε. Περνώντας στα ανοιχτά ο κυβερνήτης του πλοίου του έδειξε τα κάστρα της Κέρκυρας και του εξήγησε τη στρατηγική της σημασία για τη Βενετία. Μετά του είπε πως εκεί καλλιεργούν ... σταφίδα! Άσχετα με το αν η σταφίδα που μπορούσε κανείς να βρει στην Κέρκυρα ήταν δική τους ή προερχόταν από τη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά, αξίζει να δούμε τι έγραψε ο Torkington επί λέξει (3):

Εκεί καλλιεργούν μικρά σταφύλια που εμείς τα λέμε reysons of Corans, τα καλλιεργούν κυρίως στην Κόρινθο, την ονομαζόμενη σήμερα Κορώνη στο Μοριά, προς την οποία έγραψε πολλές επιστολές ο Απόστολος Παύλος.

Γίνεται λοιπόν φανερό πως το επίθετο Κορινθιακή δόθηκε στη σταφίδα από παρεξήγηση. Πριν τα μέσα του 16^ου αιώνα τα Αγγλικά και Φλαμανδικά πλοία δεν έκαναν εμπόριο στη Μεσόγειο. Κατά συνέπεια οι γεωγραφικές τους γνώσεις για την περιοχή ήταν εξαιρετικά περιορισμένες και δεν είχαν ιδέα που ακριβώς βρισκόταν η Coron, από την οποία τους έφερναν οι Βενετοί αυτά τα μικρά μαύρα σταφύλια – είδος πολυτελείας ακόμα τότε. Γνώριζαν όμως τις επιστολές του Αποστόλου Παύλου προς τους Κορινθίους και πίστευαν πως επρόκειτο για την ίδια πόλη.

Όπως βλέπετε δεν διαθέτουμε μόνο Κορωνέικες ελιές αλλά και Κορωνέικες σταφίδες!

 

------------------------------------------------------------------------ 

1)  The raisin industry. A practical treatise on the raisin grapes, their history, culture and curing, Άγιος Φραγκίσκος 1890, σ. 6.

2)  Ye oldest diarie of Englysshe travell : being the hitherto unpublished narrative of the pilgrimage of Sir Richard Torkington to Jerusalem in 1517, edited by W.J. Loftie, Λονδίνο 1884, σ. 18.

Satyrday, the xxvij Day of Junij, a bowght iiij of the cloke at aftyr noone, we cam to Ganta, in Grece, and ther we went on londe, And ther we taryed Sonnday, whych ys vnder the Dominacon of the Venycians. Also we mette with ij Galyes of Venys, whiche went owte of Venys a moneth a for vs, whiche Galyes went to the Turke Ambasset, And they Caryed with them Riches and pleasurs, As clothe of gold and Crymsyn velvett, And other thyngs mor than I knewe.

Ther is the grettest wynys and strongest that ever I drank in my lyff.

Sunday, whanne I had dyned I went to the Castyll, which stondyth in the toppe of a Mownte, ther the Captyne of the Castyll made me good Cher, And shewyd to me all the Castyll with in The towers, the wallys are sore brosyd and brokyn with the erthe qwake which was in Aprill last past, And all the yle ys sor trobled with the seyd erthe qwake Dyvse tymes. And it ys Also plenteouse of all maner of thyngs that any man nede to have.

3)  Ther growes smale Raysons that we call raysons of Corans, they growe Chefly in Corinth callyd now Corona in Morrea, to whom Seynt Poule wrote many epistelis.