Η θέση της Παναγίας των Χαρίτων

Κατά τη διάρκεια της συζήτησης για τον χαμένο τάφο του Βεζάλ ο Ανδρέας Στ, παλιός Ζακυνθινός που πέρασε τα πρώιμα σχολικά του χρόνια στο 1^ο Δημοτικό, μας έδωσε πολύ σημαντικές και πολύ συγκεκριμένες πληροφορίες για τη θέση της Santa Maria delle Grazie (Παναγίας των Χαρίτων) πριν τους ισοπεδωτικούς σεισμούς του 1953. Τις πληροφορίες αυτές τις συμπλήρωσε με μια φωτογραφία της εκκλησίας και του γύρω χώρου, η οποία επιβεβαιώνει την ακρίβεια των λόγων του και την βλέπετε πιο πάνω.

Σύμφωνα λοιπόν με τον Ανδρέα η Παναγία των Χαρίτων δεν ήταν πάνω στην παραλία, κάτι που άλλωστε είναι φανερό από τη φωτογραφία. Είναι επίσης φανερό, σε όσους γνωρίζουν το χώρο όπως είναι σήμερα, ότι ο βορράς είναι προς τα δεξιά της φωτογραφίας. Μας πληροφορεί ακόμη ο Ανδρέας ότι το κτίριο στα νότια της εκκλησίας (αριστερά στη φωτογραφία) ήταν το μοναστήρι, και ήταν ήδη ερειπωμένο πριν τους σεισμούς, σε αντίθεση με την ίδια τη Santa Maria. Στο χώρο πίσω από την εκκλησία βρισκόταν το Καραμπίνειο κληροδότημα, επίσης ερειπωμένο. Μπροστά είχε το πλάτωμα που βλέπετε, μέχρι το δρόμο για το Κρυονέρι. Ο δρόμος αυτός δεν είχε σχέση με το σημερινό παραλιακό δρόμο, τη Διονυσίου Ρώμα, και περνούσε επίσης μπροστά από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας, η οποία βρισκόταν σε διαφορετική θέση από τη σημερινή. Από την άλλη πλευρά του δρόμου, εκτός φωτογραφίας και πάνω στην παραλία, βρισκόταν το προσεισμικό Νοσοκομείο.

Η εντύπωση που σχηματίζω είναι πως η διαρρύθμιση της περιοχής – σε αντίθεση με αυτό που έγινε μετά το 1953 – δεν είχε ουσιαστικά αλλάξει μετά το σεισμό του 1893 και ήταν βασικά η ίδια που βλέπουμε στο σχέδιο του Moriarty το 1844. Βλέπουμε στην περιοχή εκείνη σημειωμένη μία εκκλησία, δύο παράλληλους δρόμους από την παραλία, με ένα πλάτωμα μπροστά της. Ο ένας από τους δρόμους, ο πλατύτερος, συνεχίζει προς Κρυονέρι και περνάει μπροστά από μια άλλη εκκλησία, η οποία πρέπει να είναι η Αγία Τριάδα. Η θέση της είναι λίγο διαφορετική, όχι όμως σημαντικά, γιατί ο τριγωνικός χώρος στα δυτικά της, ανάμεσα στις κλιτύες του λόφου του Κάστρου, δεν μπορεί παρά να είναι η περιοχή του Αγγλικού Νεκροταφείου, παρόλο που ο Moriarty, κάπως απροσδόκητα, δεν το σημειώνει. Η πρώτη εκκλησία, στο κέντρο της λεπτομέρειας του σχεδίου, πρέπει να είναι η Παναγία των Χαρίτων.

Ο παρακάτω χάρτης διορθώθηκε στις 11/04/12 μετά από τα εύστοχα σχόλια των συμμετεχόντων στη συζήτηση.

                                         
Με βάση αυτά η Παναγία των Χαρίτων πρέπει να ήταν κάπου 100 μέτρα από την τότε παραλία, δηλαδή τη σημερινή Διονυσίου Ρώμα, κατά μήκος του δρόμου που περνάει μπροστά από το ξενοδοχείο Plaza (Κολοκοτρώνη;). Έβαλα ένα ερωτηματικό στον παρακάτω χάρτη, ενδεικτικά.

Αυτό που κατά τη γνώμη μου είναι σίγουρο είναι ότι η Santa Maria delle Grazie δεν μπορεί να ήταν κάποτε πάνω σε νησίδα, όπως λέει ο Ντίνος Κονόμος. Εκτός βέβαια αν άλλαξε θέση, κάτι που δεν μπορούμε να αποκλείσουμε, ιδιαίτερα όταν ξαναχτίστηκε τη δεκαετία του 1540. Η περιοχή της προσεισμικής Santa Maria είναι κάμποσα μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας και το υψόμετρο βαίνει αυξανόμενο όσο κινούμαστε δυτικά. Βρισκόταν σχεδόν στους πρόποδες του Κάστρου. Αν τη χώριζε κάποτε θάλασσα από το Κάστρο θα υπήρχε ακόμη κάποια εμφανής κατωφέρεια ανάμεσα τους. Σοβαρές αμφιβολίες μου έχουν δημιουργηθεί και για την πληροφορία του Κονόμου ότι το μοναστήρι ήταν στην Αγγλοκρατία στρατώνας. Ο στρατώνας ήταν στην παραλία σύμφωνα με το σχέδιο του Moriarty. Εκτός βέβαια αν πριν την Αγγλοκρατία το μοναστήρι βρισκόταν στην παραλία και είχε μετακινηθεί πλησιέστερα στην εκκλησία.

Ενημέρωση 06/04/12

Ιταλοί της άμοιρης μεραρχίας Acqui έξω από τη Santa Maria. Χρησιμοποιούσαν το μοναστήρι σαν στρατώνα. Ευγενική προσφορά του Ανδρέα Στ. και αυτή.

Ενημέρωση 08/04/12

Η Πηνελόπη μας υποδεικνύει το καμπαναριό της Παναγίας των Χαρίτων, πίσω από αυτό της Αγίας Τριάδας σε 'πρώτο πλάνο'.

Το ίδιο καμπαναριό, που καταστράφηκε στο σεισμό του 1893, σε εικονογράφηση μυθιστορήματος του Ιουλίου Βερν το 1883 στα αριστερά της εικόνας παρακάτω.

Αυτή είναι νομίζω η οπτική γωνία του καλλιτέχνη. Στεκόταν στο δρόμο του Ψηλώματος, φαίνεται δεξιά στο σχέδιο. Στο τοπογραφικό του 1892 δεν βλέπω άλλο καμπαναρίο να βάζει υποψηφιότητα.

Και πηγαίνοντας πιο πίσω, στο 1764, πριν ακόμη χτιστεί το ψηλό καμπαναριό της νεόδμητης Αγίας Τριάδας, ζητάω τη γνώμη σας.

Ενημέρωση 09/04/12

Το 1678 δεν υπήρχε ούτε ο ναός των Αγίων Πάντων ούτε η Αγία Τριάδα. Υπήρχε ο Άγιος Νικόλας του Μόλου και η Παναγία των Χαρίτων. Ήταν μεταξύ των ελάχιστων ναών με ψηλά καμπαναριά και νομίζω απεικονίζονται σε αυτή τη λεπτομέρεια ανέκδοτου χάρτη, από το ημερολόγιο του Άγγλου Grenvill Collins (National Archives, MPI 1/17). Ένας μικρός μόλος μπροστά από την εκκλησία πρέπει να ήταν ο 'Φλαρόμωλος' και ίσως προήλθε από την ένωση ξέρας με την ξηρά.

Φωτογραφία του Αγίου Νικόλα του Μόλου, που έστειλε ο Ανδρέας Στ., πριν την ανέγερση του Δημοτικού Θεάτρου. Πιο πίσω αριστερά το καμπαναριό των Αγίων Πάντων και πίσω δεξιά, νομίζω μόλις διακρίνεται, το καμπαναρίο της Παναγίας των Χαρίτων.

Ο Παναγιώτης, με βάση και το κείμενο του Δ. Ζήβα, σημάδεψε τα καμπαναριά όπως ήταν το 1812:

Ενημέρωση 11/04/12

Η Μαρία έστειλε δύο φωτογραφίες από την καταπληκτική μακέτα του Μάνεση. Έβαλα τμήματα τους μόνο και στο ένα πρόσθεσα Α - Ε, η εξήγηση στα σχόλια.

Ενημέρωση 30/04/12

Ο don Basilio βρήκε αυτή την πανοραμική ξυλογραφία της πόλης από το 1866. Νομίζω πως η εικονογράφηση του μυθιστορήματος του Βερν βασίστηκε πάνω της.