Γαλέες, γαλιόνια και γόνδολες στη Βενετία το 17ο αιώνα.
Είχαμε δει τα προβλήματα που δημιουργούσαν οι Άγγλοι πειρατές στη Ζάκυνθο στα γυρίσματα του 16ου προς το 17ο αιώνα, και τα βάσανα ναυτικών και εμπόρων όπως οι Σιγούροι και οι Σουμάκηδες. Σε μεγάλους μπελάδες μπήκε και ένας άλλος Ζακυνθινός, αυτή τη φορά στη Βενετία, και τελείως απροσδόκητα η αφορμή ήταν ένας Άγγλος κατεργάρης. Κατεργάρης με την αρχική έννοια της λέξης, αφού είχε συλληφθεί για πειρατεία και τον είχαν ρίξει στα κάτεργα.
Ο Ζακυνθινός αυτός λεγόταν Πέτρος Σκορδίλης και προερχόταν από ένα από τους πολλούς κλάδους της Κρητικής οικογένειας των Σκορδίληδων. Οι πρώτοι Σκορδίληδες πιστεύεται πως εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη το 12ο αιώνα από την Κωνσταντινούπολη και ήταν εννέα αδελφοί. Ήταν μια από τις δώδεκα οικογένειες που είναι γνωστές σαν ‘αρχοντόπουλοι’. Είναι όμως πιθανό να είχαν βρεθεί στη μεγαλόνησο ακόμα νωρίτερα, αμέσως μετά την ανακατάληψη της από τους Άραβες το 960 (1). Τους είχε δοθεί μια τεράστια έκταση γης στην ‘καβαλαρίαν και επαρχίαν’ της Ανώπολης στα Σφακιά. Είχαν πρωτοστατήσει σε κινήματα και επαναστάσεις εναντίον της Βενετίας το 13ο και 14ο αιώνα αλλά και αργότερα. Δεν κατόρθωσαν ποτέ να περιληφθούν στην κλειστή τάξη των ευγενών, τουλάχιστον όχι στην Κρήτη, είχαν όμως αποσπάσει προνόμια αντί υποχρέωσης υπηρεσίας στο στόλο.
Οι στρατιωτικές υποχρεώσεις των Σκορδίληδων φαίνεται πως οδήγησαν κάποια από τα λιγότερο εύπορα μέλη της οικογένειας να αναζητήσουν επαγγελματική διέξοδο στην προσφορά μισθοφορικών υπηρεσιών μακριά από την Κρήτη. Κάποιος Ιωάννης Σκορδίλης, Στρατιώτης, είχε διακριθεί στην πολιορκία τους Πάδουας το 1509 και πέθανε στην Αμμόχωστο το 1541 (2).
Ένας κλάδος της οικογένειας Σκορδίλη, ή και Σκορδύλη, εγκαταστάθηκε στα πρώτα χρόνια της Βενετοκρατίας στη Ζάκυνθο, όπου είναι γνωστοί σαν Σκορδούληδες ή Σκουρδούληδες (3). Η παραφθορά του ονόματος σε Σκουρδούλης έγινε πολύ νωρίς. Ήδη το 1527, σε ένα έγγραφο που έχει διασωθεί (4), ο Οθωμανός σαντζάκμπεης του Μοριά, κάποιος İbrahim Çelebi, ζητάει αποζημίωση από τη Βενετία λόγω του ότι ο Γεώργιος Σκουρδούλης, μαζί με τους Γεώργιο Ντα Σαλέρνο (5) και Θεόδωρο Πνευματικόπουλο (6), είχαν λεηλατήσει ένα αράπικο (βορειοαφρικανικό) σκάφος που είχε εξοκείλει στη Ζάκυνθο.
Ο Πέτρος της ιστορίας μας ήταν ένας από αυτούς τους Σκορδίληδες – τους Ζακυνθινούς Σκουρδούληδες – αν και είχε μεγαλώσει στην Ισπανία. Το πως και το γιατί δεν το γνωρίζουμε, δεν ήταν όμως καθόλου παράξενο. Εκτός από τους Στρατιώτες της Βασιλικής Φρουράς, πολλοί άλλοι Έλληνες, κυρίως από τις Βενετικές κτήσεις, είχαν αναζητήσει την τύχη τους στην Ισπανία. Ανάμεσα τους καλλιτέχνες, όπως ο Γκρέκο, έμποροι και κωδικογράφοι. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία όμως ήταν ναυτικοί και πολεμιστές. Είναι χαρακτηριστικό πως 4 από τους 18 Ευρωπαίους που κατόρθωσαν να συμπληρώσουν τον πρώτο περίπλου της Γης το 1519 (τους επιζώντες της αποστολής του Μαγγελάνου) φαίνεται πως ήταν Έλληνες. Δύο πράγματα μόνο μπορούμε να συμπεράνουμε για τον πατέρα του Πέτρου Σκουρδούλη – ότι κατάφερε να επιστρέψει στη Ζάκυνθο αλλά δεν κατάφερε να πλουτίσει. Έτσι ο γιός του ήταν αναγκασμένος να δουλεύει στα κάτεργα (τις Βενετσιάνικες γαλέες) σαν capo dei provisionati, καπετάνιος δηλαδή των μισθοφόρων του πλοίου (7).
Ένας άλλος Σκορδίλης στη Βενετία, λίγες δεκαετίες νωρίτερα. Ο Ζαχαρίας Σκορδίλης, από τον Κρητικό κλάδο των Μαραφαράδων, ήταν, όπως δείχνει το πλατύγυρο σκιάδιο και το ράσο του, ιερωμένος.
Ο Πέτρος ήταν προϊόν του καιρού του και των κοινωνιών στις οποίες διαμορφώθηκε. Αν οι Βενετοί, όπως έχουμε δει, θεωρούσαν τη λέξη Άγγλος σαν συνώνυμο του πειρατή, για τους Ισπανούς ήταν συνώνυμο του διαβόλου. Η ρατσιστική προκατάληψη δεν είναι όμως ποτέ καλός σύμβουλος – ούτε τότε ήταν . Όταν μάλιστα συνοδεύεται από άφθονο κρασί και λίγη κακοτυχία μπορεί να έχει άσχημες συνέπειες, όπως δείχνει η περιγραφή του επεισοδίου που ξετυλίγεται μέσα από Βενετσιάνικα έγγραφα και μια επιστολή του Άγγλου πρέσβη στη Βενετία (8).
Μια από τις τελευταίες μέρες του Σεπτεμβρίου του 1609 η γαλέα του Francesco Loredan, στην οποία υπηρετούσε ο Πέτρος, έπιασε στη Βενετία. Αξιωματικοί και πλήρωμα ξεχύθηκαν στην πόλη. Όχι όμως όλοι. Κάποιοι έπρεπε να μείνουν για να φυλάνε το πλοίο και τους κατάδικους (9). Ο Πέτρος ήταν από αυτούς που έμειναν. Ίσως ήταν αξιωματικός υπηρεσίας, ή ίσως γιατί δεν είχε που αλλού να μείνει. Ήταν φτωχός και στη Ζάκυνθο η οικογένεια του ζούσε από το μισθό του, δεν είχε τη δυνατότητα να τον ξοδεύει σε πανδοχεία. Ανάμεσα στους κατάδικους ήταν και ένας που λεγόταν Θωμάς ο Λονδρέζος. Ο Θωμάς δήλωνε αθώος και είχε καταφέρει να φτάσει η περίπτωση του στα αυτιά του Άγγλου πρεσβευτή στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία.
Κατεργάρης σε Βενετική γαλέα το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα.
Πρέσβης της Αγγλίας εκείνο τον καιρό ήταν ο Sir Henry Wotton, ευγενής (αλλά όχι πλούσιος), ταξιδεμένος και μορφωμένος στην Οξφόρδη. Ο Nicholas Wotton, θείος του πατέρα του, ήταν πρέσβης στη Γαλλία στα μέσα του προηγούμενου αιώνα και ο άνθρωπος που πληροφόρησε τον Ερρίκο τον 8ο για την εκτέλεση του Θωμά Μπούα. Ο Sir Henry, έχοντας μάθει ότι έφτασε η γαλέα με τον Άγγλο σκλάβο, ο οποίος, όπως λέει ο πρέσβης σε μια επιστολή του, είχε τιμωρηθεί άδικα, πέρασε με τη γόνδολα του από το σημείο που ήταν αραγμένη και που ήταν στο δρόμο του. Ο Σκουρδούλης ήταν εκείνη τη στιγμή ο ανώτερος αξιωματικός παρών επί του πλοίου. Το είχε μάλιστα τσούξει για τα καλά, ίσως για να κατανικήσει την πλήξη του πάνω στην ακινητοποιημένη γαλέα.
Ο Sir Henry άρχισε να συνομιλεί με το Θωμά το Λονδρέζο, ο οποίος προσπαθούσε να του εξηγήσει την περίπτωση του. Ο Πέτρος ενοχλήθηκε. Ο κατάδικος δεν είχε καμιά δουλειά να μιλάει με κάποιο παρείσακτο και ο Sir Henry να πλησιάσει με τη γόνδολα του το πλοίο. Ο αξιωματικός χτύπησε το Θωμά με ένα ραβδί, ρίχνοντας τον κάτω μπροστά στα μάτια του πρέσβη. Ο Sir Henry διαμαρτυρήθηκε και, παρά το ότι αποκάλυψε την ιδιότητα του, ο Πέτρος τον περιέλουσε με βρισιές και από πάνω τον προκάλεσε να χτυπηθούνε. Όπως ήταν επόμενο ο πρέσβης έστειλε το Γραμματέα του στο Κολλέγιο της Βενετικής Γερουσίας να παραπονεθεί. Το ζήτημα είχε εξελιχθεί σε σοβαρό διπλωματικό επεισόδιο, κάτι που το σκοτεινιασμένο από την οργή και το πιοτό μυαλό του Σκουρδούλη δεν είχε κατορθώσει να διακρίνει – στο πρόσωπο του πρεσβευτή ένας Βενετός στρατιωτικός είχε προσβάλει τον Άγγλο βασιλιά.
Η αντίδραση της Γερουσίας ήταν άμεση. Ο Σκουρδούλης συνελήφθη και οδηγήθηκε στις φυλακές αλυσοδεμένος σαν κατάδικος, περνώντας μέσα από την πλατεία. Η ποινή, που αποφασίστηκε από το Κολλέγιο με 14 ψήφους υπέρ και 5 λευκές, ανακοινώθηκε στα γρήγορα την 4η Οκτωβρίου και ήταν εξοντωτική – ισόβια δεσμά, και αν προσπαθούσε να δραπετεύσει κρεμάλα. Στο μεταξύ, σε ένδειξη καλής θέλησης, η Γερουσία είχε την προηγούμενη μέρα αποφασίσει να ελευθερώσει το Θωμά και να του χαρίσει κάποια χρέη για ρουχισμό και άλλα πράγματα. Η απόφαση αυτή είχε παρθεί με 158 ψήφους υπέρ, 3 κατά και 2 λευκές.
Ευτυχώς για το Σκορδούλη ο Wotton δεν ήταν κακός άνθρωπος. Ταράχτηκε μόλις πληροφορήθηκε το αποτέλεσμα της διαμαρτυρίας του. Ένα μήνα αργότερα, στις 5 Νοεμβρίου, ο γραμματέας του παρουσιάστηκε στη Γερουσία. Αφού τους ευχαρίστησε για την αμεσότητα της επέμβασης και την αυστηρότητα της ποινής εξήγησε πως ο πρέσβης δεν παραπονέθηκε για την προσβολή στο πρόσωπο του αλλά για την προσβολή στην ιδιότητα των πρέσβεων γενικά, και πως τώρα που η τιμή της ιδιότητας του είχε αποκατασταθεί ζητούσε να ικανοποιήσει τον εαυτό του. ‘Έχει πληροφορηθεί,’ συνέχισε ο γραμματέας, ‘την δυστυχή ένδεια του φυλακισμένου και ακόμη περισσότερο της οικογένειας του, η οποία χωρίς τη βοήθεια του δεν μπορεί να εξασφαλίσει τα προς το ζην. Φοβάται ότι τα δάκρυα τους μπορεί να φτάσουν ως τον ουρανό και να βαραίνουν τη συνείδηση του.’ Ικέτευσε λοιπόν να χαριστεί η ποινή στον Πέτρο, τον οποίο είχε συγχωρήσει, και για τον επιπλέον λόγο ότι δεν ήθελε να τους στερήσει τις υπηρεσίες κάποιου για τον οποίο είχε μάθει ότι ήταν καλός στη δουλειά του.
Η παράσταση του γραμματέα δεν είχε αποτέλεσμα και έτσι στις 23 Νοεμβρίου παρουσιάστηκε ο ίδιος ο Sir Henry, ζητώντας να δοθεί χάρη στον Έλληνα και να ξαναπροσληφθεί. ‘Αποδίδω το λάθος του όχι στη φύση του ανθρώπου αλλά στην επίδραση του κρασιού που είχε πιεί εκείνη την ημέρα,’ είπε. Τελικά, στις 7 Δεκεμβρίου, η Γερουσία αποφάσισε, με 127 ψήφους υπέρ και 1 κατά, να ελευθερώσει τον Piero Scordili di Zante για να ευχαριστηθεί ο Άγγλος πρέσβης. Έπρεπε όμως να πάει στο σπίτι του πρέσβη να ζητήσει συγγνώμη και να τον ευχαριστήσει. Έληξε έτσι, μετά από δύο και πάνω μήνες, η άσχημη περιπέτεια του Πέτρου Σκουρδούλη, χωρίς ευτυχώς τα καταστρεπτικά για τον ίδιο και την οικογένεια του αποτελέσματα που θα μπορούσε να έχει. Σίγουρα είχε πολλά να τον διδάξει. Το σημαντικότερο ίσως από όλα ήταν νομίζω η δική του ασημαντότητα μπροστά στα συμφέροντα αυτών που υπηρετούσε πιστά.
Sir Henry Wotton (1568 – 1639)
--------------------------------------------------------------------------------
(1) Παναγιώτα Τζιβάρα, Θησαυρίσματα, 38 (2008), σσ. 387 – 434.
(2) Κ. Σάθας, Μνημεία, τόμος 8ος, σσ. 350 – 351. Στο έγγραφο δεν αναφέρεται ρητά σε ποιό σώμα είχε υπηρετήσει στην Ιταλία. Η Πάδουα πάντως είχε ανακαταληφθεί με αστραπιαία αντεπίθεση Στρατιωτών και στα περί Στρατιωτών έγγραφα το περιλαμβάνει ο Σάθας. Ο γιός του Ιωάννη Γεώργιος υπηρετούσε και αυτός στην Αμμόχωστο.
(3) Πρώτη αναφορά το 1510, Λ. Ζώης, Λεξικόν, σ. 594.
(4) Κρατικά Αρχεία Βενετίας, Miscellanea documenti turchi: documento n. 216.
5) Στο Λεξικό του Ζώη αναφέρεται οικογένεια Ντα Σαλέρνο, από τη Νεάπολη της Καμπανίας, πολύ αργότερα, το 1683.
(6) Αυτή είναι η παλαιότερη αναφορά στο συγκεκριμένο επώνυμο στη Ζάκυνθο. Σύμφωνα με το Λ. Ζώη η οικογένεια αυτή μαρτυρείται στη Ζάκυνθο το 1534.
(7) Στη γαλέα, εκτός από τους ναυτικούς (scappoli) και τους κωπηλάτες (uomi da remo), επέβαινε στρατιωτικό άγημα και πυροβολητές (bombardieri). Ο όρος provisionati ήταν ήδη πολύ παλιός στις αρχές του 17ου αιώνα. Στα κράτη της βόρειας Ιταλίας δήλωνε το μόνιμο σώμα μισθοφορικού στρατού που διατηρούσαν ακόμη και σε περίοδο ειρήνης. Στους πολέμους προσελάμβαναν επιπλέον μισθοφόρους, τους οποίους απέλυαν με το τέλος των εχθροπραξιών.
(8) Logan Pearsall Smith, The life and letters of Sir Henry Wotton, τόμος 1ος, σσ. 478 - 479.
(9) Οι Βενετοί ήταν οι τελευταίοι που χρησιμοποίησαν καταδίκους σαν κωπηλάτες. Αναγκάστηκαν όμως να το κάνουν όταν το κόστος ελεύθερων κωπηλατών επί πληρωμή έγινε δυσβάσταχτο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου