Σε απαγορευμένη περιοχή – μέρος Β΄

Ασυνήθιστο και γεννάει ερωτηματικά. Πως λεγόταν η γυναίκα του Αντισυνταγματάρχη Gubbins; Γιατί δεν αναφέρεται το όνομα της; Στην πρώτη ερώτηση υπάρχει απάντηση. Λεγόταν Mary Breton και ο πατέρας της είχε μείνει για χρόνια στη Τζαμάικα.  Ίσως η Mary είχε γεννηθεί εκεί. Παντρεύτηκε τον 38χρονο αντισυνταγματάρχη Richard Gubbins στις 18 Οκτωβρίου 1819 στο Λονδίνο. Κάποιες πληροφορίες την ταυτίζουν με μια ‘19χρονη καλλονή με μεγάλη περιουσία’ με την οποία ήταν ερωτευμένος ο Gubbins εκείνη την εποχή.

Ο Gubbins ήταν βετεράνος των μαχών της Ισπανίας εναντίον του Ναπολέοντα και είχε διακριθεί στον Αμερικανοβρετανικό πόλεμο λίγο αργότερα. Ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο James, στρατιωτικός και αυτός, είχε σκοτωθεί το 1815 στο Βατερλό. Ήταν πρώτα ξαδέλφια του περίφημου ζωγράφου John Constable, ο οποίος είχε κάνει το πορτραίτο του Richard γύρω στα 1804.

Πρέπει να ήταν ο άνθρωπος που εκτέλεσε τη διαταγή παράδοσης της Πάργας στον Αλή Πασά λίγο πριν παντρευτεί, γιατί μέχρι τότε ήταν διοικητής και κυβερνήτης της. Ο γάμος του κράτησε λιγότερο από 11 μήνες. Το γεγονός αυτό δημιουργεί την εύλογη υποψία ότι η Mary πέθανε από κάποια επιπλοκή της λοχείας μαζί με το παιδί της. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που δεν αναφέρονται ονόματα, επειδή το νεογέννητο ήταν αβάφτιστο. Ο Richard Gubbins ξαναπαντρεύτηκε το 1825 και πέθανε μετά από μακριά ασθένεια το 1836.

Το 1940 υπήρχε στα Ιγγλέζικα Μνήματα αυτό το μνημείο.

Είναι, απ’ όσο ξέρουμε, ο παλιότερος τάφος του κοιμητηρίου. Σήμερα είναι όπως βλέπετε στις επόμενες δύο εικόνες.

Ο Clement Harby ήταν, όπως λέει η λατινική επιγραφή, ο Άγγλος πρόξενος στο Μοριά και τη Ζάκυνθο. Ήταν έμπορος, από πλούσια εμπορική οικογένεια. Ως προς τη γενεαλογία του υπάρχουν κενά, ασάφειες και αντικρουόμενες πληροφορίες στο διαδίκτυο. Παραθέτω λοιπόν εδώ τη σχετική σελίδα από το ‘The Visitation of London’ των ετών 1633 – 1635, σε έκδοση του 1880.

Ο Clement Harby ήταν, όπως φαίνεται εδώ, ο πρωτότοκος γιός και κληρονόμος του Jobe Harby και γεννήθηκε το 1619. Ο Jobe, μαζί με τον αδελφό του, που επίσης λεγόταν Clement, είχε πλουτίσει από την παραχώρηση του βασιλικού μονοπωλίου κασσίτερου την περίοδο 1616 – 1621 (1). Οι αδελφοί Harby στη δεκαετία του 1620 είχαν καίριες θέσεις στην πανίσχυρη Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών και ο Jobe και στην Εταιρεία του Λεβάντε. Υπήρχαν τουλάχιστον άλλοι δύο αδελφοί, από τους οποίους ο ένας λεγόταν Thomas.

Ο γεννηθείς το 1619 Clement Harby πήρε τον τίτλο του ιππότη στις 21 Απριλίου 1669 (2). Εκείνο περίπου τον καιρό διορίστηκε πρόξενος στο Μοριά.  Ίσως έμεινε κάποιο διάστημα στην Πάτρα αλλά το καλοκαίρι του 1670 έμενε στη Ζάκυνθο. Εκεί έλαβε ένα γράμμα από την Εταιρεία του Λεβάντε που περιέκλειε το διορισμό του από το βασιλιά Κάρολο Β΄ σαν πρόξενο και στη Ζάκυνθο. Στην ουσία η Εταιρεία επέλεγε τους προξένους και ο βασιλιάς επικύρωνε το διορισμό.

Πριν συνεχίσουμε πρέπει να ειπωθεί ότι οι πληροφορίες που ακολουθούν και αφορούν τα πρώτα χρόνια του στο νησί βρίσκονται  στα Βενετικά Αρχεία και προέρχονται από εδώ. Επίσης ότι μια σε βάθος έρευνα ολόκληρης της εικοσαετίας ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια και τους σκοπούς αυτής της μικρής παρουσίασης.

Ο προηγούμενος πρόξενος στη Ζάκυνθο ήταν θείος του, ο Thomas Harby, και είχε πρόσφατα δολοφονηθεί. Σύμφωνα με ένα έγγραφο της 25^ης Αυγούστου 1670 ο Άγγλος πρεσβευτής στη Βενετία έκανε γνωστές, μέσω του γραμματέα του, τις απαιτήσεις που προέβαλλε ο νέος πρόξενος στη Ζάκυνθο αν και άφησε να εννοηθεί πως τις θεωρούσε υπερβολικές. Είπε ακόμη πως οι ένοχοι της δολοφονίας του προηγούμενου προξένου ήταν τρεις. Ο ένας είχε ήδη εκτελεστεί, ο άλλος είχε σταλεί κωπηλάτης στα κάτεργα, και ζητούσε την τιμωρία του τρίτου. Ο πρεβεδούρος της Ζακύνθου Ottavian Pisani, σε μια αναφορά του στις 12 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου, δίνει κάπως διαφορετικές πληροφορίες. Κατόρθωσε να συλλάβει έναν από τους ενόχους και τον έστειλε στα κάτεργα για δέκα χρόνια αλλά ο κύριος υπαίτιος εξακολουθούσε να διαφεύγει.

Ο Clement Harby ήταν μαχητικός υπερασπιστής των συμφερόντων των συμπατριωτών του από την πρώτη στιγμή. Ήρθε σε ρήξη με τον πρεβεδούρο της Ζακύνθου Girolamo Giustiniani ο οποίος σύμφωνα με Αγγλικές καταγγελίες τον προσέβαλε επανειλημμένα. Τα πήγε όμως πολύ καλύτερα με τον Ottavian Pisani που αντικατέστησε το Giustiniani το καλοκαίρι του 1670.

Το 1671 διεκδίκησε για λογαριασμό του William Tidiman ένα χρέος της Βενετικής Πολιτείας 4.322 κορωνών που του οφειλόταν από το 1652, όταν ήταν καπετάνιος του πλοίου Vivian! Μας δίνει μάλιστα την πληροφορία ότι μόνο οι δασμοί που εισέπραττε στη Ζάκυνθο η Βενετία από τους Άγγλους εμπόρους ανέρχονταν στο ποσό των 150.000 δουκάτων το χρόνο!!!

Τον επόμενο χρόνο ο δραστήριος Sir Clement διόρισε υποπρόξενους στην Κεφαλονιά και την Κέρκυρα αλλά ο ίδιος αντιμετώπισε προσβολή και απειλές μέσα στο Λαζαρέτο από κάποιον Cristoforo Stabile.

Το 1673 τα πράγματα αγρίεψαν πραγματικά μετά από δύο επεισόδια στο λιμάνι της Ζακύνθου. Κατά το πρώτο, σύμφωνα με τους Άγγλους, ενώ το πλήρωμα του μικρού πλοίου Amity φόρτωνε, δέχτηκαν επίθεση από τελωνειακούς για ασήμαντη αφορμή και με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας από αυτούς και να τραυματιστούν δύο άλλοι. Οι δράστες κατέφυγαν στα πλοία του Βενετικού στόλου για να αποφύγουν τις συνέπειες.

Το δεύτερο ήταν ακόμη σοβαρότερο και έφτασε να απασχολεί τον Άγγλο βασιλιά και το Βενετό δόγη. Οι Άγγλοι βρίσκονταν τότε σε πόλεμο με τους Ολλανδούς. Μία Αγγλική φρεγάτα αιχμαλώτισε ένα Ολλανδικό εμπορικό, τη Santa Giustina, και το έφερε στη Ζάκυνθο. Το Ολλανδικό πλοίο όμως ήταν ναυλωμένο από Βενετούς και μετέφερε Βενετικά εμπορεύματα. Επιπλέον, στο Πόρτο του Τζάντε βρισκόταν ο Βενετός ναύαρχος με μια μοίρα του στόλου. Ο ναύαρχος απέσπασε βίαια τη λεία του Αγγλικού πολεμικού και ο καπετάνιος του, μαζί με το Harby, έσπευσαν να καταγγείλουν το γεγονός στο Λονδίνο. Ακολούθησε ανταλλαγή κατηγοριών για προσβολή της σημαίας της κάθε πλευράς και τα δύο κράτη έφτασαν στα πρόθυρα οικονομικού πολέμου, με τους Άγγλους να απειλούν ότι θα αγοράζουν σταφίδα από το Μοριά και όχι τη Ζάκυνθο, και τους Βενετούς να απαντούν ότι θα μείνουν τα Εγγλέζικα παστά ψάρια απούλητα.

Οι σχέσεις των δύο κρατών μπαλώθηκαν και ο Harby παρέμεινε στη Ζάκυνθο, όπου τον Οκτώβριο του 1682 τον συνάντησε ο Edmund Dummer. Ο Dummer, σε ένα χειρόγραφο βιβλίο που παρουσίασε στο βασιλιά το 1685 και βρίσκεται σήμερα ανέκδοτο στη Βρετανική Βιβλιοθήκη, έδωσε πολλές πληροφορίες για τη Ζάκυνθο – όχι όλες σωστές – και ο Harby πρέπει να ήταν η πηγή αρκετών από αυτές. Σε κάποιο σημείο έγραψε:

Ο Sir Clement Harvy ήταν τότε πρόξενος, ένας άξιος και πιστός άνθρωπος από τον οποίο άκουσα για την πηγή της πίσσας, που είναι περίπου οχτώ μίλια από την πόλη της Ζακύνθου, κοντά στην παραλία κάτω από ένα ψηλό βουνό, και είναι το μεγαλύτερο αξιοπερίεργο που έχει να προσφέρει το νησί. Βγαίνει (η πίσσα) από τη γη σε σβώλους μέσα σε μια πηγή νερού, και ανεβαίνει στην επιφάνεια μερικές φορές σε μέγεθος καρυδιού, και σε τέτοιες ποσότητες που σε διάστημα 12 μηνών μαζεύουν ενενήντα με εκατό βαρέλια. Το ένα δέκατο πάει στο κράτος, το υπόλοιπο πουλιέται προς δύο γαζέτες (3) τη λίβρα, που είναι λιγότερο από μισή Αγγλική πέννα. Δυτικοί άνεμοι ή σεισμοί κάνουν (την πηγή) να ξερνάει περισσότερη (πίσσα) από άλλες φορές.

Ο Sir Clement δεν είχε μόνο αντιμετωπίσει τα της ταφής του θείου του και όσων άλλων ομοεθνών του είχαν ξεψυχήσει στη Ζάκυνθο στα χρόνια που έμεινε εκεί. Δεν ήταν νέος και ούτε έδειξε καμιά διάθεση επιστροφής στο Λονδίνο. Αν ήθελε θα είχε φύγει, οικονομικό πρόβλημα δεν είχε. Πρέπει λοιπόν κάποτε να συλλογίστηκε, ή και να αποφάσισε, πως και ο ίδιος θα τελείωνε τις μέρες του σε αυτό το νησί. Σύμφωνα με το Ζώη το κοιμητήριο ιδρύθηκε στις 10 Μαρτίου 1675, δηλαδή όταν ο Harby ήταν πρόξενος. Δεν μπορούμε παρά να συμπεράνουμε πως η δημιουργία του δεν είναι άσχετη με το διεκδικητικό και δραστήριο Άγγλο. Παραθέτουμε εδώ όσα αναφέρει ο Ζώης (4).

Όταν πέθανε ο Harby, το 1689, ήταν 70 χρονών. Η διαθήκη του έχει βρεθεί στα Βενετικά Αρχεία και δείχνει έναν πολύ ανθρώπινο δεσμό που είχε δημιουργήσει στο νησί. Άφησε το σπίτι του και οτιδήποτε βρισκόταν μέσα σε αυτό σε κάποια Adriana Sverona (5). Η Αντριάνα ήταν Ζακυνθινή. Οικογένεια και τοποθεσία Σβερόνα μαρτυρούνται το 1684 στον Πισινόντα (6).

Από τα γραφόμενα του Ζώη βλέπουμε ότι ο Harby δεν ήταν ο μόνος Άγγλος πρόξενος θαμμένος στο κοιμητήριο. Το όνομα του όμως ήταν James Paul και όχι Pool, οι δε επιγραφές είναι στα Αγγλικά και Λατινικά.

Αν όντως το μνημείο του φτιάχτηκε από τους Ζακυνθινούς ένεκα ευγνωμοσύνης για παρασχεθείσες ευεργεσίες τότε φαίνεται ότι κέρδισε τις καρδιές τους εξαιρετικά γρήγορα – ‘The London Gazette’ δημοσίευσε το διορισμό του στο φύλλο της 3^ης Φεβρουαρίου 1727, δηλαδή έζησε στη Ζάκυνθο λίγο πάνω από ένα χρόνο.

Αγαπητοί φίλοι, τα παραπάνω δεν γράφτηκαν αποκλειστικά για την ικανοποίηση της περιέργειας και φιλομάθειας σας. Αναρτήθηκαν και για να δείξουν πως όταν ξυπνήσουν οι Ζακυνθινοί και αποδεχτούν ότι το νεκροταφείο αυτό είναι μνημείο της δικής τους ιστορίας, και πως δεν μπορεί να είναι αποκλειστική υπόθεση κανενός προξενείου, υπάρχουν πληροφορίες που μπορούν να συμβάλλουν στην ανάδειξη και παρουσίαση του.

Η βεβαιότητα αυτού του ξυπνήματος δεν βασίζεται σε κάποια αόριστη και απέραντη αισιοδοξία. Το ότι δεν ζει κάποιος στη Ζάκυνθο δεν σημαίνει αναγκαστικά πως ζει στα σύννεφα και δεν αναγνωρίζει πως τα οικονομικά συμφέροντα αποτελούν, ως συνήθως, κινητήρια ώση πολύ ισχυρότερη από τη φλόγα της ανιδιοτελούς φιλοπατρίας. Όταν το νησί φιλοξενεί κάθε χρόνο εκατοντάδες χιλιάδες Βρετανούς τουρίστες, αρκετοί από τους οποίους θα ενδιαφέρονταν να γνωρίσουν ένα σημείο συνάντησης της ιστορίας του νησιού με τη δική τους, δεν μπορεί η προσπάθεια προσέλκυσης επισκεπτών στη Χώρα να μένει στην προσφορά διαφημιστικών δειγμάτων ελαιολάδου. Ας ελπίσουμε ότι το ξύπνημα δεν θα έρθει πολύ αργά, αλλιώς κάποιοι θα χτυπάνε τα κεφάλια τους στις συντριμμένες ταφόπλακες.

Ενημέρωση 04/07/2011

Σχετικά με τον πρόξενο James Paul και το επιβλητικό μνημείο του υπάρχουν κάποιες επιπλέον πληροφορίες που μάλλον δεν είναι άσχετες. Το ίδιο όνομα αναφέρεται σαν πρόξενος πολύ νωρίτερα, το 1694. Ίσως ήταν ο ίδιος άνθρωπος ή ο πατέρας του. Η οικογένεια φαίνεται πάντως ότι είχε στενούς δεσμούς με τη Ζάκυνθο και το εμπόριο της σταφίδας. Τη χρονιά που πέθανε, το 1728, προτάθηκε σαν αντικαταστάτης του ο ανιψιός του Samuel Hayward. Ο Hayward τελικά ήταν πρόξενος μεταξύ 1736 και 1748. Την ίδια εποχή, από το 1733, κάποιος άλλος συγγενής, ο Daniel Paul, ήταν για πολλά χρόνια πρόξενος στην Πάτρα. Θέλω να πω πως υπήρχαν συγγενείς με χρήμα και επιρροή να μεριμνήσουν για τον τάφο του. Ήταν ζήτημα οικογενειακού γοήτρου, πέραν της υποχρεώσεως.

---------------------------------------------------------------------- 

(1)  Mariko Mizui, Merchants and the Tin Farming: A Pattern of the Business Careers in Early Stuart London, Kyushu Institute of Technology Academic Repository, 2004.

(2)  William Arthur Shaw, The Knights of England, τόμος 2^ος, 1906, σ. 243.

(3)  Η γαζέτα (gazzetta) ήταν Βενετσιάνικο νόμισμα μικρής αξίας. Κάποτε η τιμή μιας εφημερίδας ήταν μια γαζέτα και γι αυτό η λέξη κατάληξε να σημαίνει σε πολλές γλώσσες εφημερίδα.

(4)  Λεωνίδας Ζώης, Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου, τόμος Α΄, σ. 471.

(5)  Η λεπτομέρεια αυτή, από το Archivio di Stato di Venezia, Notarile Testamenti, b.92 (Valerio Bonis), n. 66 (28/10/1689), αναφέρεται από τη Maria Fusaro στο Commercial Networks of Cooperation in the Venetian Mediterranean: The English and the Greeks, a Case Study, σελ. 144 (σημ. 63) του Commercial Networks in the Early Modern World, European University Institute, Φλωρεντία, 2002.

(6)  Λεωνίδας Ζώης, Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου, τόμος Α΄, σ. 581.