Οι γκιόστρες των Βυζαντινών

Τα άλογα που πριν την 4^η Σταυροφορία κοσμούσαν τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης. Θεωρούνται έργο του Λύσιππου και βρίσκονται στη Βενετία.

Είδαμε στις προηγούμενες αναρτήσεις πως η γκιόστρα ήταν – στη Ζάκυνθο τουλάχιστον – ένα γνήσια λαϊκό δρώμενο. Την παρακολουθούσαν μεγάλα πλήθη από όλες τις κοινωνικές τάξεις, γινόταν στην πόλη αλλά και στα χωριά, σε πανηγύρια, στα Καρναβάλια, σε κρατικές φιέστες όπως η Πρωτομαγιά (σε άλλες Βενετικές περιοχές, όπως η Κύπρος, γινότανε του Αγίου Μάρκου στις 25 Απριλίου*). Οι πρωταγωνιστές της δεν ήταν παραμυθένια ρηγόπουλα. Οι πιο πολλοί δεν ήταν καν γραμμένοι στο libro d’oro. Ο Αχτύπης που νίκησε στη Γκιόστρα του Γαϊτανιού το 1504 δεν ήταν ούτε τσιταντίνος, δεν είχε δηλαδή σπίτι στη Χώρα του Κάστρου. Ούτε και στη Χώρα του Γιαλού είχε σπίτι, ένας χωριάτης από το Γαϊτάνι ήτανε. Δε νίκησε βέβαια τίποτα αρχοντόπουλα – αυτό έλειπε να αναμετριούνται οι ευγενείς με την πλέμπα. Για τους δικούς του ανθρώπους όμως η τιμή ήταν μεγάλη. 

Γκιόστρες, κατά πάσα πιθανότητα, γίνονταν στη Ζάκυνθο και πριν τη Βενετοκρατία, στον καιρό των Ορσίνι και των Τόκκο. Η αγωνιστική συμμετοχή όμως δεν μπορεί παρά να ήταν περιορισμένη στο στενό κύκλο μιας χούφτας φεουδαρχών – ώσπου ήρθαν οι πρώτοι Στρατιώτες. Γέμισε το νησί καβαλάρηδες με μακριά κοντάρια, ανθρώπους ταπεινής καταγωγής που όμως ήξεραν να περνούν κακοτράχαλα βουνά και φουσκωμένα ποτάμια πάνω στη σέλα, μάστορες του ιππικού πολέμου. ‘... επειδή αυτοί οι χωριάτες είναι ικανότεροι από τους Ιταλούς’ ανέφερε στη Signoria ο Βενετός Provveditor General του Μοριά στα 1465, Jacopo Barbarigo**.

Η προέλευση των Στρατιωτών, όπως και του ονόματος τους, ήταν Βυζαντινή. Τι σχέση είχαν οι Βυζαντινοί με τη γκιόστρα; Σίγουρα δεν τους ήταν άγνωστη. Η τζούστρα και ο τορνεμές ήταν ανάμεσα στα πολλά ιππικά παιχνίδια που είχαν συσσωρεύσει στη Ρωμανία τόσο η Ελληνορωμαϊκή παράδοση όσο και οι ανατολικές και δυτικές επιρροές.

  

Ακόμη και αυτοκράτορες, σαν τον Μανουήλ Α΄Κομνηνό (1143-1180) και τον Ανδρόνικο Γ΄Παλαιολόγο (1328-1341), έπαιρναν μέρος. Τέτοιοι αγώνες ίσως κάποτε έπαιρναν το χαρακτήρα αιματηρής έφιππης μονομαχίας. Μια τέτοια, μυθιστορηματική, απεικονίζεται σε μικρογραφία από ‘Ρομάντζο του Μεγαλέξαντρου’ του 14^ου αιώνα που βρίσκεται στο Instituto Ellenico di Venezia.

Το 1433 ένας ευγενής από τη Βουργουνδία, ο Bertrandon de la Broquiere, πέρασε από την Κωνσταντινούπολη στην δια ξηράς επιστροφή του από ένα προσκύνημα στους Αγίους Τόπους. Μας άφησε περιγραφές*** για τρία ιππικά αγωνίσματα που παρακολούθησε:

Μπροστά από την Αγία Σοφία είναι μια μεγάλη και όμορφη πλατεία, τριγυρισμένη από τοίχους σαν παλάτι, όπου τα αρχαία χρόνια γίνονταν αγώνες (ο Ιππόδρομος). Είδα τον αδελφό του αυτοκράτορα, το δεσπότη του Μοριά, να εξασκείται εκεί με καμιά εικοσαριά καβαλάρηδες. Καθένας τους είχε ένα τόξο, και κάλπαζαν κατά μήκος της περίφραξης, πετώντας τα καπέλα τους μπροστά τους, τα οποία, μόλις τα είχαν προσπεράσει, τα τόξευαν. Αυτός που θα τρυπούσε με το βέλος το καπέλο του, ή θα το πλησίαζε περισσότερο, θεωρούνταν ο καλύτερος. Αυτή την άσκηση την είχαν υιοθετήσει από τους Τούρκους και ήταν μία από αυτές στις οποίες προσπαθούσαν να αριστεύσουν.

Ο αυτοκράτορας ήταν ο Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος και ο αδελφός του, ο δεσπότης του Μοριά, ο Κωνσταντίνος, ο τελευταίος.

Λίγες μέρες μετά (την Υπαπαντή) με πήγαν να δω μια γιορτή που γινότανε για τους γάμους ενός συγγενή του αυτοκράτορα. Έγινε μια γκιόστρα, με τον τρόπο που γίνονται σ’ αυτή τη χώρα, αλλά που εμένα μου φάνηκε πολύ παράξενη. Θα την περιγράψω. Στη μέση μιας πλατείας είχαν καρφώσει, όπως στην (γκιόστρα) Quintana, ένα μεγάλο στύλο στον οποίο είχαν στερεώσει μια σανίδα τρία πόδια φαρδιά και πέντε πόδια μακριά. Σαράντα άρχοντες προχωρήσανε σε αυτό το σημείο, χωρίς καθόλου όπλα ή πανοπλίες εκτός από ένα κοντό ραβδί. Πρώτα διασκεδάσανε κυνηγώντας ο ένας τον άλλο, κάτι που κράτησε περίπου μισή ώρα.

Απ ότι φαίνεται αυτό που περιγράφει ο Bertrandon είναι το cirit, που στα Τούρκικα σημαίνει ακόντιο. Είναι το τζιρίττιν των Κυπρίων, ένα παλιό πολεμικό παιγνίδι των Τούρκων, που παίζεται από δύο ομάδες ιππέων οπλισμένων με ένα ραβδί σε μέγεθος σκουπόξυλου.

Τούρκοι παίζουν cirit στο At Meidani, δηλαδή στον ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης, γύρω στα 1800, έργο του Ignace Duvivier.

Συνεχίζει ο Bertrandon:

Μετά φέρανε εξήντα με ογδόντα ράβδους από σκλήθρα (δέντρο συγγενικό με τη σημύδα), σε πάχος και μήκος όπως αυτές που χρησιμοποιούμε στις αχυροσκεπές. Ο γαμπρός πήρε πρώτος μία και ξεκίνησε με γρήγορο καλπασμό προς τη σανίδα για να τη σπάσει. Έτσι όπως παλλόταν στο χέρι του την έσπασε εύκολα, οπότε αντήχησαν φωνές χαράς, και τα μουσικά όργανα, συγκεκριμένα νιάκαρα σαν αυτά των Τούρκων, άρχισαν να παίζουν. Καθένας από τους άρχοντες έσπασε τη ράβδο του με τον ίδιο τρόπο. Μετά ο γαμπρός έδεσε δύο μαζί, που στ’ αλήθεια δεν ήταν πολύ γερές, και τις έσπασε χωρίς να τραυματιστεί. Έτσι τελείωσε η γιορτή και όλοι γύρισαν στα σπίτια τους σώοι κα αβλαβείς. Ο αυτοκράτωρ και η αυτοκράτειρα (η Μαρία Κομνηνή από την Τραπεζούντα) είχαν παρακολουθήσει από ένα παράθυρο.

Δεν ξέρω εσείς τι περιμένατε, πάντως ο καλός ιππότης, που κάθε άλλο παρά έκρυβε την αντιπάθεια του για τους Ρωμιούς, ήθελε να πάνε στο γάμο να ματοκυλιστούνε για να ναι ευχαριστημένος.

* Λεπτομέρειες για τις γκιόστρες της Κύπρου και τα αγωνίσματα σκοποβολής αναφέρει στο άρθρο της ‘Κονταρομαχίες στην Κύπρο κατά τη βενετοκρατία’ η Νάσα Παταπίου, εφημερίδα Πολίτης, 03/01/2010.

** ‘... quod isti paesani sint potentiores gentibus Italicis’, Jacomo Barbarigo, Dispacci della guerra di Peloponneso, 1465-1466, 1.25, Κ. Σάθας, Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας, τόμος ΣΤ΄).

*** The travels of Bertrandon de la Brocquiere to Palestine and his return from Jerusalem overland to France, μετάφραση από τα Γαλλικά Thomas Johnes, 1807.