Η κορυφή του Εξηνταβελόνη κοιτώντας την από το Κάστρο. Στο βάθος ο Σκοπός και στον ορίζοντα ο Μοριάς. Σχέδιο του Ludwig Salvator.
Όπως και χιλιάδες άλλοι Ζακυνθινοί μεγάλωσα βλέποντας τον Εξηνταβελόνη σχεδόν καθημερινά. Είναι ένας μικρός, χαρακωμένος από το νερό χωματόλοφος με μπαλώματα αραιής βλάστησης που, μαζί με το διπλανό λόφο του Κάστρου, χωρίζει τη Χώρα από τον κάμπο. Τα δύο υψώματα είναι από το ίδιο αργιλώδες υλικό – παίρνουν ένα χρώμα κιτρινόφαιο στον ήλιο και γκριζάρουν στη βροχή που τα σιγοτρώει ατέλειωτους αιώνες τώρα. Λένε πως οι δύο λόφοι ήταν κάποτε ένας και πως χωρίστηκαν από ένα μεγάλο σεισμό, αυτόν του 1469 ή ίσως αυτόν του 1513. Λένε ακόμα πως ίσως ανάμεσα τους βρίσκονται θαμμένα τα ερείπια της Ψωφίδας, της αρχαίας ακρόπολης. Οι ομοιότητες όμως σταματάνε εδώ. Τίποτα άλλο κοινό δεν έχουν.
Στη μοιρασιά το Κάστρο πήρε το μπόι, το χαρακτήρα που του δίνει το πυραμιδοειδές του σχήμα, την ομορφιά των πευκώνων και των ελαιώνων, τα αναβλύζοντα νερά των πηγών, τα άνθη των σπιτιών και των επαύλεων, τη δύναμη και την αλλοτινή επιβλητικότητα των επάλξεων, κεντρική θέση στη Ζακυνθινή ιστορία. Στον Εξηνταβελόνη δεν έμεινε τίποτα. Αδιάφορος, πάντα στη σκιά του μεγάλου, προικισμένου αδελφού του, άχρηστος και ενοχλητικός. Ίσως γι αυτό τον βγάλανε Εξηνταβελόνη, τσιγκούνη που δε δίνει ποτέ τίποτα. Έτσι δηλαδή μου αρέσει να πιστεύω.
Κάποτε τον λέγανε Προφήτη Ηλία ή Άι Λιά, γιατί είχε χτιστεί πάνω του μια εκκλησία του αγίου. Χάθηκε όμως η εκκλησία, χάθηκε και το όνομα. Τώρα ψηλώσανε και τα σπίτια, χάθηκε και η καθημερινή θέα του Εξηνταβελόνη για τους περισσότερους Ζακυνθινούς. Βυθίστηκε ο χωματόλοφος βαθύτερα στην αφάνεια, μεγάλωσε η αδιαφορία.
Όμως ο παραγνωρισμένος λόφος κρύβει ένα τρομερό μυστικό, μια ιστορία παραμερισμένη από τη λήθη. Σε ένα Βρετανικό χάρτη του 1844 (1) που απεικονίζει την παραλία, από το Κρυονέρι μέχρι την πούντα Νταβία του Αργασιού, βλέπει κανείς σημειωμένο και μισοσχεδιασμένο τον Εξηνταβελόνη. Με άλλο όνομα, Αγγλικό: Gallows Hill – Λόφος του Ικριώματος, της Κρεμάλας.
Το όνομα αυτό δεν αφήνει καμία αμφιβολία. Υπάρχουν τέτοια τοπωνύμια σε αρκετές χώρες και όλοι ανεξαίρετα αυτοί οι λόφοι ήταν κάποτε τόποι εκτελέσεων, Γολγοθάδες. Δεν ξέρω πότε πρωτοχρησιμοποιήθηκε ο Εξηνταβελόνης σαν κολαστήριο αλλά νομίζω είναι πιθανό να είναι πολύ παλιά ιστορία. Πολλοί θεσμοί και συνήθειες της Βενετοκρατίας πέρασαν μέσω της Επτανήσου Πολιτείας και διατηρήθηκαν στα χρόνια της Βρετανικής Προστασίας.
Τη χρήση του την εποχή της Αγγλοκρατίας έπρεπε να την είχα υποπτευθεί νωρίτερα. Ο Πρώσος Johahn Bramsen, που πέρασε από τη Ζάκυνθο τον Ιούλιο του 1814, είχε πει κάτι (2) που μετάφρασε και δημοσίευσε ο Κώστας Καιροφύλας.
Ας μου επιτραπεί να αντιμετωπίσω με σκεπτικισμό τους Βρετανικούς ισχυρισμούς που μεταφέρει ο Bramsen περί αποτελεσματικότητας της πολιτικής της αγχόνης. Ο Ferdinand Whittingham, λίγο πριν την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, συνάντησε στη Ζάκυνθο τον Ιούλιο Τυπάλδο, που όντας δικαστής γνώριζε πολύ καλά την κατάσταση, και πληροφορήθηκε ότι κατά μέσον όρο οι φόνοι στη Ζάκυνθο εκείνη την εποχή έφταναν ως και 25 το χρόνο (3). Αυτό είναι σε γενικές γραμμές σύμφωνο με την πληροφορία ότι το 1853 είχαν διαπραχθεί 23 φόνοι και 30 απόπειρες μέσα σε ενάμιση χρόνο (4). Κάποιος Δόκτωρ Davy βέβαια είπε στον Whittingham ότι όταν οι Άγγλοι πήραν τα Επτάνησα γινόταν στη Ζάκυνθο, κατά μέσον όρο, ένας φόνος την ημέρα (5). Αυτό όμως δεν μπορεί παρά να είναι τερατώδης υπερβολή με στόχο τη δικαιολόγηση της αποτυχίας των Βρετανών να ελέγξουν την κατάσταση, αφού αν το δεχτούμε πρέπει να συμπεράνουμε πως τα τρία τέταρτα των ανδρών του νησιού έπρεπε να περιμένουν βίαιο θάνατο.
Ο Whittingham δίνει μια περιγραφή απαγχονισμού που παρακολούθησε στην Κέρκυρα (6) και που πρέπει να έχει πολλές ομοιότητες με τις εκτελέσεις που γίνονταν στον Εξηνταβελόνη. Ο μελλοθάνατος είχε καταδικαστεί για πατροκτονία. Την ημέρα πριν την εκτέλεση τον πήγαν με τα πόδια σε μια εκκλησία όπου, όπως ήταν η συνήθεια, θα πέρναγε την τελευταία του νύχτα. Ένας παπάς έμεινε μαζί του για να τον προετοιμάσει. Ο κόσμος επιτρεπόταν να μπει στην εκκλησία να τον δει. Φορούσε κάτι σαν ράσο μοναχού με μια πινακίδα στην πλάτη που έγραφε στα Ελληνικά ‘πατροκτονία’. Την επόμενη μέρα, κατά τις 6 το πρωί, τον πήγαν, πάλι με τα πόδια και με συνοδεία πολλών παπάδων, σε ένα ύψωμα όπου είχε φτιαχτεί ένα μικρό ικρίωμα. Θεατές είχαν μαζευτεί κατά μήκος του δρόμου. Υπήρχε ισχυρή αστυνομική δύναμη επειδή πλανιόταν η υποψία ότι ο κόσμος ίσως προσπαθήσει να τον απελευθερώσει. Καμιά τέτοια κίνηση δεν έγινε. Ανέβηκε τα δύο ή τρία σκαλοπάτια του ικριώματος και χωρίς πολλές διαδικασίες, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, τον κρέμασαν.
Ο Whittingham δεν μας λέει τι ακολούθησε. Γνωρίζουμε για τα παλουκωμένα κεφάλια, τόσο από τη διήγηση του Johahn Bramsen που είδαμε πιο πάνω, όσο και από αναφορά του André Grasset de Saint Sauveur στα τέλη της Βενετοκρατίας. Κατά πάσα πιθανότητα η τιμωρία του Κερκυραίου χωρικού τερματίστηκε με το θάνατο του και θάφτηκε αμέσως μετά. Λίγο παλιότερα όμως οι Άγγλοι είχαν μια άλλη πρακτική, το λεγόμενο gibbeting. Αυτό σήμαινε ότι ολόκληρο το σώμα έμενε εκτεθειμένο για αρκετό καιρό, προς παραδειγματισμό και συμμόρφωση. Πολύ συχνά το έβαζαν σε ένα σιδερένιο κλουβί και το κρέμαγαν. Αν το σώμα προοριζόταν να μείνει εκεί για καιρό το άλειφαν προηγουμένως με πίσσα. Μια τέτοια περίπτωση αναφέρεται στο Ιστορικό Αρχείο της Κεφαλονιάς το 1835. Ο εκτελεσμένος – για δολοφονία αστυνομικού – έμεινε πισσωμένος στην Πύλαρο, στην κεντρική πλατεία, για 10 μέρες. Ο Κεφαλονίτης αυτός πρέπει να ήταν από τους τελευταίους Εφτανήσιους απαγχονισμένους που έμεινε εκτεθειμένος. Στην Αγγλία το gibbeting είχε απαγορευτεί τον προηγούμενο χρόνο.
Λεπτομέρεια της τοιχογραφίας του Pisanello ‘Ο Άγιος Γεώργιος και η πριγκίπισσα της Τραπεζούντας’, Βερόνα, 15ος αιώνας
Κάποιες φορές σκέφτομαι τον Εξηνταβελόνη τη νύχτα, τόσο κοντά στην πόλη αλλά τόσο έρημο, και η φαντασία μου γεννάει αιωρούμενα κορμιά και τρίξιμο σκοινιού. Μία υποψία ανατριχίλας πάει να συρθεί ανάμεσα στις ωμοπλάτες μου. Το ταπεινό ύψωμα από γλίνα νίκησε τελικά την αδιαφορία μου.
Ενημέρωση 19/06/11
Ο Παναγιώτης μου έστειλε αρκετά κομμάτια που δικαιολογούν την παρατήρηση του όπως την εκφράζει στα σχόλια. Τα παραθέτω εδώ, και σαν τεκμήρια και επειδή είναι πολύ ενδιαφέροντα. Εγώ παραμένω αμετάπειστος και το γιατί το εξηγώ επίσης στα σχόλια.
Το πρώτο κείμενο είναι από τα Επτανησιακά Φύλλα, τόμος ΣΤ', 1968, σελ. 124.
Το δεύτερο είναι από τα επακόλουθα των συμπλοκών στον Υψόλιθο, όταν μετά από ένοπλη συμπλοκή Ζακυνθινών με Τούρκους ναύτες, των οποίων το πλοίο είχε εξοκείλει στο Λαγανά, ακολούθησε δεύτερη συμπλοκή μεταξύ Ζακυνθινών και Βρετανών στρατιωτών. Το κείμενο είναι από το βιβλίο του Κώστα Καιροφύλα Η Ζάκυνθος και η Ελληνική επανάσταση, σελ. 73.
Η ανάρτηση γίνεται όλο και πιο μακάβρια, ας το φτάσουμε λοιπόν στα άκρα. Εδώ ο Λεωνίδας Ζώης (Ιστορία Ζακύνθου, σελ. 243) μιλάει για τις εκτελέσεις στη Ζάκυνθο γενικά, περνώντας από το μουσκετάρισμα της ύστερης Βενετοκρατίας στο μεσαιωνικής προέλευσης τετάρτιασμα.
Το τετάρτιασμα ήταν ποινή που συνήθως επιβαλλόταν σε καταδικασμένους για προδοσία. Ο καταδικασμένος απαγχονιζόταν αργά, έτσι που να μην σπάσει ο σβέρκος του και επέλθει ακαριαίος θάνατος. Λίγο πριν ξεψυχήσει από ασφυξία κατεβαζόταν από την αγχόνη και ενόσω ήταν ακόμα ζωντανός τεμαχιζόταν στα τέσσερα. Εδώ βλέπετε το Βραζιλιανό επαναστάτη και εθνικό ήρωα Tiradentes εκτελεσμένο με αυτό τον τρόπο στα 1792.
(1) Φτιάχτηκε από τον Henry A. Moriarty του ατμόπλοιου Medea το Νοέμβριο του 1844 και βρίσκεται στο National Maritime Museum του Greenwich.
(2) Bramsens Reise durch die Jonischen Inseln, Aegypten, Syrien, Palestina und Griechenland in den Jahren 1814 und 1815, ή σε Αγγλική μετάφραση του 1818 Letters of a Prussian traveller σελ. 156 – 157.
(3) Four Years in the Ionian Islands: Their Political and Social Condition, τόμος 2ος, Λονδίνο 1864, σελ. 220.
(4) Κων. Σάθα, Το εν Ζακύνθω Αρχοντολόγιον και οι Ποπολάροι, Αθήνα 1867, σελ. 12.
(5) Βλέπε 3.
(6) σσ. 57 – 60.
Παύλο,
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτην Ζάκυνθο είχαν πισσώσει αυτούς που πήραν μέρος στο περιστατικό στον υψόλιθο.
Αυτό που παρατήρησα ειναι οτι συνήθως το κρέμασμα γινόταν είτε στον τόπο του εγκλήματος είτε στην πλατεία έξω απο τον Αγ Νικ στο μώλο. Στην συνέχεια τους κρέμαγαν στον εξηνταβελόνη για παραδειγματισμό.
Παναγιώτης
Το πως ακριβώς θα εκτελεστεί μια θανατική καταδίκη και το τι θα γίνει μετά θάνατον ήταν κάτι που το αποφάσιζε ο δικαστής. Το πίσσωμα ήταν μέρος της ποινής, νομικά κατοχυρωμένο στα τέλη του 18ου και στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Δεν μπορούμε λοιπόν να είμαστε απόλυτοι για το τι ακριβώς γινόταν κάθε φορά. Εκτός από την απονομή δικαιοσύνης έπρεπε σε κάποιες περιπτώσεις να ικανοποιηθεί το λαϊκό αίσθημα και σε άλλες να χρησιμοποιηθεί η ποινή για παραδειγματισμό. Τα πτώματα των πειρατών, παραδείγματος χάριν, συνήθως επιδεικνύονταν στην παραλία, σε σημείο που να φαίνονται από το πέλαγος. Έχουμε μερικές περιπτώσεις στη Ζάκυνθο που οι εκτελέσεις έγιναν στο μόλο ή στο σημείο του εγκλήματος. Πρόκειται όμως για πολύ λίγες περιπτώσεις ‘ειδεχθών εγκλημάτων’. Δεν είναι απόδειξη ότι εκτελέσεις ‘του συρμού’ γίνονταν με αυτό τον τρόπο και σε αυτό το μέρος.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτο χάρτη του Moriarty όσα ονόματα αναφέρονται είναι απόλυτα ακριβή, παραδείγματος χάριν: Σανιτά, Λαζαρέτο, Κρύο Νερό, Άγιος Σπυρίδων (στο Αργάσι). Δεν νομίζω ότι μπορούμε να αμφιβάλλουμε πως αποκαλούσαν τον Εξηνταβελόνη Gallows Hill. Πρέπει τώρα να σταθούμε στη διαφορά νοήματος των λέξεων gibbet και gallows. Το πρώτο είναι η, συνήθως ξύλινη, κατασκευή από όπου κρέμεται η θηλιά ή το κλουβί του πισσώματος. Μπορεί δηλαδή ένα gibbet να χρησιμοποιείται για έκθεση πτώματος, ή για εκτέλεση, ή και για τα δύο. Gallows σημαίνει ολόκληρη την εγκατάσταση – δηλαδή το gibbet, το σκοινί, την καταπακτή κλπ – με κύριο σκοπό την εκτέλεση δι απαγχονισμού. Δεν νοείται gallows που δεν έχει σκοπό την εκτέλεση. Αν στον Εξηνταβελόνη γινόταν μόνο έκθεση πτωμάτων δεν θα τον έλεγαν Gallows Hill αλλά Gibbeting Hill (υπάρχουν παραδείγματα τέτοιου τοπωνύμιου).
Μπορει ο Henry A. Moriarty να είδε κρεμασμένους σε εκείνο το σημείο και να υπέθεσε οτι ειναι gallows hill. Πόσο καιρό έμεινε στο νησί?
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο βασικό νομίζω είναι, έχεις δεί σε άλλο χάρτη / σχέδιο να λένε αυτό το σημείο gallows hill? Εγώ όσα σχέδια έχω δεν λένε κατι τέτοιο!
Παναγιώτης
Δεν έχω υπ' όψη μου άλλο χάρτη ή σχέδιο που να το αναφέρει αλλά ούτε και άλλο χάρτη αυτού του είδους γνωρίζω. Δεν θα περίμενα το χάρτη του Salvator, ας πούμε, να αναφέρει τον Εξηνταβελόνη σαν Gallows Hill γιατί τις πληροφορίες του για τα τοπωνύμια τα είχε πάρει από Ζακυνθινούς και όχι Βρετανούς. Και βέβαια και επειδή το 1900 ο λόφος δεν χρησίμευε για τέτοια πράγματα πλέον.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ Moriarty δεν έχω ιδέα πόσο έμεινε. Το πιθανότερο νομίζω είναι να έμεινε μόνο όσο χρειαζόταν για τις μετρήσεις στην ξηρά και το βυθό. Για τα τοπωνύμια δεν μπορεί παρά να ρώτησε τους αξιωματικούς που υπηρετούσαν τότε στη Ζάκυνθο ή να συμβουλεύτηκε παλιότερους χάρτες. Το να υπέθεσε το θεωρώ απίθανο. Ήταν από τους καλύτερους επαγγελματίες πλοηγούς του Βασιλικού Ναυτικού, δηλαδή του κόσμου εκείνη την εποχή. Δες παρακάτω λίγα βιογραφικά στοιχεία για αυτόν τον άνθρωπο.
Moriarty, Henry Augustus (1815-1906), captain in the navy, was born in the signal tower on Dursey Island, co. Cork. He was educated at Portsmouth, and entered the navy on 18 Dec. 1829. In 1857 and in 1858 Moriarty was appointed to navigate the line-of-battle ship Agamemnon, lent by the admiralty to lay the first Atlantic telegraph cable. He navigated the Great Eastern in 1865 and 1866 when she was employed in laying the second and third Transatlantic cables; and, when the cable broke in mid ocean in 1865, he fixed the position so accurately as to ensure the subsequent recovery of the broken end. When the Great Eastern had hooked the lost cable and was heaving it up to her bows, the mark-buoy placed by Moriarty was bumping against the ship's side. In Dec. 1867 he was appointed to Portsmouth dockyard as assistant master attendant, becoming master attendant and Queen's harbour-master in Nov. 1869. After his retirement he was occasionally employed as nautical assessor to the judicial committee of the privy council, and frequently as nautical expert before parliamentary committees, among which those on Barry Docks, the Tay Bridge, the Forth Bridge, and the Tower Bridge may be mentioned. His chief publications were four volumes of sailing directions (1887-93), compiled for the admiralty, and the articles on ‘Log,’ ‘Navigation,’ and ‘Seamanship’ in the ‘Encyclopædia Britannica’ (9th edit.).
Υπάρχει βέβαια πάντα η πιθανότητα να του είχαν δοθεί λάθος πληροφορίες αλλά νομίζω είναι πολύ μικρή.