Το οικόσημο της οικογένειας Loredan, δύο τριάδες ανθέων, πάνω στον κίονα. Λεπτομέρεια από τον πίνακα ‘Το μαρτύριο και η κηδεία της Σαντ’ Όρσολα’ του Vittore Carpaccio, τέλη 15ου αιώνα.
Είμαι άνθρωπος που αντιμετωπίζει τις συμπτώσεις με καχυποψία. Δεν μπορώ να χωνέψω εύκολα το ότι τα Στροφάδια, που ένας μεσαιωνικός θρύλος τα θέλει να χωρίζονται στα δύο για να περάσει ένα καράβι, είναι ‘έτσι συμπτωματικά’ συνδεδεμένα με το μυστικό των Συμπληγάδων που αποκάλυψε στους Αργοναύτες ο Φινέας. Υποψιάζομαι πως δύο νησίδες στη μέση του πελάγους, πολύ κοντά η μια στην άλλη, ενέπνεαν από τα πανάρχαια χρόνια στους θαλασσοπόρους την πεποίθηση ότι ήταν κάποτε ενωμένες – και πως τα Στροφάδια είτε συνετέλεσαν στην έμπνευση του μύθου των Συμπληγάδων, είτε τον συμπλήρωσαν, λόγω της παραξενιάς της ύπαρξης τους.
Είμαι άνθρωπος που αντιμετωπίζει τις συμπτώσεις με καχυποψία. Δεν μπορώ να χωνέψω εύκολα το ότι τα Στροφάδια, που ένας μεσαιωνικός θρύλος τα θέλει να χωρίζονται στα δύο για να περάσει ένα καράβι, είναι ‘έτσι συμπτωματικά’ συνδεδεμένα με το μυστικό των Συμπληγάδων που αποκάλυψε στους Αργοναύτες ο Φινέας. Υποψιάζομαι πως δύο νησίδες στη μέση του πελάγους, πολύ κοντά η μια στην άλλη, ενέπνεαν από τα πανάρχαια χρόνια στους θαλασσοπόρους την πεποίθηση ότι ήταν κάποτε ενωμένες – και πως τα Στροφάδια είτε συνετέλεσαν στην έμπνευση του μύθου των Συμπληγάδων, είτε τον συμπλήρωσαν, λόγω της παραξενιάς της ύπαρξης τους.
Ας είναι όμως. Η επιστολή του Γέροντα Δανιήλ μας δίνει κάπως πιο χειροπιαστές αφορμές για σχολιασμό. Ας ξεκινήσουμε από το θαύμα, το οποίο δεν μπορεί να γίνει πιστευτό μιας και γνωρίζουμε ότι τα Στροφάδια δεν χωρίστηκαν στα 828 μΧ. Υπάρχει επίσης μια διαφορετική εκδοχή του θαύματος, στην οποία ο Ευαγγελιστής δεν αναλαμβάνει ο ίδιος τη διακυβέρνηση του πλοίου, αλλά φανερώνεται στον ύπνο ενός κοιμώμενου ναυτικού και τον προειδοποιεί. Από κει και πέρα ίσως είχαν το χρόνο να καβατζάρουν τα Στροφάδια ή κατάφεραν να περάσουν ανάμεσα αποφεύγοντας τις ξέρες.
Αυτό το δεύτερο φαίνεται δυνατό (1) για μια ελαφρή γαλέα (2), ειδικά αφού κυριολεκτικά ‘είχαν Άγιο’. Ο Δανιήλ μας λέει πως το πλοίο ήταν ένα maran, δηλαδή πλοίο καθαρά μεταφορικό που πρέπει να είχε μεγαλύτερο βύθισμα. Όμως ένας ανώνυμος Άγγλος προσκυνητής των Αγίων Τόπων, που πέρασε από τα Στροφάδια πάνω από εκατό χρόνια πριν το γράμμα του Δανιήλ, μίλησε για γαλέα (3).
Η ιστορία πάλι περί άμεσης εντολής της Σινιορίας να χτιστεί το μοναστήρι και να φτιαχτεί το μωσαϊκό στην είσοδο του Αγίου Μάρκου δεν στέκει. Το βασικό οικοδόμημα του μεγαλοπρεπούς ναού της Βενετίας φτιάχτηκε πάνω από διακόσια χρόνια αργότερα, τον 11ο αιώνα. Αυτό που όντως έγινε, και είχε διατηρηθεί σαν παράδοση – κάπως στρεβλωμένη – στη συλλογική μνήμη των μοναχών, είναι ότι η Βενετία είχε οχυρώσει το μοναστήρι το 1416 (4). Με το πως και το γιατί αυτής της οχύρωσης δεν θα ασχοληθούμε σε αυτή την ανάρτηση γιατί έχει κατά τη γνώμη μου ‘πολύ ψωμί’. Υπήρχαν βέβαια και άλλες παραδόσεις ίδρυσης και ανακαίνισης της μονής, τις οποίες σίγουρα είχε υπ’ όψιν του ο Δανιήλ, όμως σαν καλός ηγούμενος ήταν και διπλωμάτης. Ανέφερε λοιπόν αυτή που τον συνέφερε, με κάποια ίσως δόση υπερβολής.
Η οχύρωση του 1416 συνδέει, δυνητικά αλλά πιθανότατα νομίζω, τη μονή με την πανίσχυρη Βενετική οικογένεια Loredan. Σε αυτή τη σχέση – παρ’ όλο που φαίνεται πως είχε από πολύ καιρό χαλαρώσει – επιμένει ο Δανιήλ. Οποιαδήποτε βοήθεια στην οχύρωση ενός αποκομμένου νησιώτικου μοναστηριού θα δινόταν κατά κύριο λόγο από το στόλο. Εκείνη τη χρονιά ναύαρχος του στόλου ήταν ο Piero Loredan, ο οποίος μάλιστα νίκησε τους Τούρκους στην Καλλίπολη το Μάιο. Η υποχρέωση από τη μεριά των μοναχών, και η εύνοια από τους Loredani, ίσως διατηρήθηκε για πολύ καιρό, αφού τόσο ο γιός όσο και ο εγγονός του Piero έγιναν σοπρακόμιτοι (ευγενείς κυβερνήτες γαλέας) και ναύαρχοι του στόλου.
Ο άνδρας που απεικονίζεται καθιστός σε αυτή τη λεπτομέρεια της ‘Συνάντησης της Όρσολα και του Πρίγκιπα’ είναι ο Antonio Loredan, ο άνθρωπος που παράγγειλε αυτή τη σειρά έργων του Carpaccio. Ήταν εγγονός του Piero Loredan και ήρωας και αυτός με τη σειρά του της πολιορκίας του Scutari (Σκόδρας) το 1474. Παρεμπιπτόντως, σαν ναύαρχος το 1479 καθυστέρησε την επίθεση των Τούρκων στη Ζάκυνθο, δίνοντας την ευκαιρία σε χιλιάδες Ζακυνθινούς να διαφύγουν. Αλήθεια, υπάρχει άραγε ‘Οδός Αντωνίου Λορεδανού’ πουθενά στο νησί; ‘Κουτσής Μαρίας’ είμαι σίγουρος ότι υπάρχει. Μα τη δουλειά του έκανε ο Loredan θα μου πείτε. Ναι, αλλά ούτε οι ναύαρχοι των Μεγάλων Δυνάμεων, που έχουν όλοι το όνομα τους σε κεντρικούς δρόμους της Αθήνας, ναυμάχησαν στο Ναβαρίνο για ψυχικό. Βλέπετε η Βενετία δεν είναι πια Μεγάλη Δύναμη, ούτε καν κράτος, και εμείς δεν θυμόμαστε τι φάγαμε χτες, άσε τι έγινε το 1479.
Κάτι άλλο που μπορούμε νομίζω να διακρίνουμε, είναι η μεγάλη σημασία του πύργου για την επιβίωση του μοναστηριού. Ιδιαίτερα της σκεπής, όπου μάλλον θα τοποθετούνταν ότι βαριά όπλα υπήρχαν. Χωρίς αυτήν η άμυνα των μοναχών θα ήταν δύσκολη. Γι’ αυτό, ενώ κανονικά δεν υπήρχε μεγάλος λόγος ανησυχίας, είχαν σταλεί δύο στρατιώτες εκπαιδευμένοι στα σινιάλα για να ζητήσουν βοήθεια σε περίπτωση ανάγκης.
Μία τελευταία παρατήρηση αφορά τα υλικά που ζητήθηκαν. Ήταν όλα πράγματα που τα βενετικά πλοία κουβαλούσαν μαζί τους. Όπλα, μικρές βάρκες και ξυλεία για επισκευές. Ακόμη και τα φαλκονέτα τα ζήτησε ο Δανιήλ με μικρές ρόδες, όπως αυτά του στόλου, ενώ τα εκστρατείας θα είχαν μεγάλες ρόδες για να ρυμουλκούνται εύκολα. Είναι βέβαιο πως η μονή είχε και άλλες ανάγκες αλλά φαίνεται πως ο Δανιήλ περιόρισε τα αιτήματα του για να διευκολύνει την απόφαση της Σινιορίας και να επισπευσθεί η παράδοση. Πονηρός ο ηγούμενος!
--------------------------------------------------------------------------------------
(1) Τα νερά μεταξύ του μεγάλου και του μικρού νησιού είναι αβαθή και γεμάτα επικίνδυνους υφάλους. Σύμφωνα με ένα μεσαιωνικό πορτολάνο ‘Από το άλλο στόμα έχει πιθαμαίς θ΄’, Armand Delatte, Les portulans grecs, σ. 53. Το βάθος αυτό, περίπου 160 εκατοστά, μάλλον ήταν θεωρητικά αρκετό για να περάσει με προσοχή ένα πλοίο τύπου γαλέας. Τα πλοία αυτά είχαν πολύ μικρό βύθισμα και ο προβλεπτής του Ναυπλίου Bartolomeo Minio, σε επιστολή στις 17 Απριλίου 1480, υποστηρίζει ότι μία γαλέα μπορούσε να πλεύσει σε τέσσερα πόδια νερό (Σάθας, Μνημεία, τ. ΣΤ΄, σ. 134).
(2) Έχει, μάλλον από άγνοια, επικρατήσει το αντιδάνειο γαλέρα.
(3) A wounde miracle there was wroght, / When S. Marke from Alexander was broght : / And was translatet in to Venece, / The Galiez comen be that waiez. / And when the Galiez come zeder thoo, / The Ile cleved even in too : / And the Galiez token even the same waie, / So thennez the see in to this daie. Purchas His Pilgrimes, The way to Jerusalem, τ. VII, σσ. 546-547. Η ‘ορθογραφία’ έχει διατηρηθεί. Αντικαταστήστε μερικές λέξεις για να βγάλετε νόημα: wroght-wrought, broght-brought, Galiez-galleys, waiez-ways, thoo-though, cleved-cleaved, too-two, thennez-then is, see-sea, daie-day. Πιστεύεται ότι το ποίημα γράφτηκε γύρω στα 1425.
(4) ‘6-11 avril 1416.
Le gouvernement vénitien décide d'aider les moines des « scopuli Strivalii, siti prope Mothonum » à bâtir et à fortifier une maison pour se défendre contre les incursions des pirates musulmans, qui pillaient et prenaient des captifs dans l'Ile’, δηλαδή: Η Βενετική κυβέρνηση αποφασίζει να βοηθήσει τους μοναχούς των «βράχων του Strivali κοντά στη Μεθώνη» να χτίσουν και να οχυρώσουν μια κατοικία για να προστατευθούν από τις επιδρομές Μουσουλμάνων πειρατών που λεηλάτησαν το νησί και πήραν αιχμαλώτους. Revue de l’Orient latin, τ. Δ΄, σ. 563.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου