Οι Ανγκολέζοι του Τζάντε

Δύσκολα βρίσκει κανείς αντιθέσεις πιο φαινομενικά ασυμβίβαστες σε μια ιστορική προσωπικότητα όσο στον Sir Francis Drake: γιός προτεστάντη ιερωμένου, καραβοκύρης, εξερευνητής, ήρωας θρυλικός της πατρίδας του, πειρατής, δουλέμπορος. Το παραπάνω οικόσημο είναι του εξαδέλφου του – συναδέλφου, συνεταίρου και συν-θριαμβευτή ενάντια στην Ισπανική Αρμάδα – του Sir John Hawkins. Το συμπληρώνει – για μας ξεδιάντροπα – η φιγούρα ενός Αφρικανού σκλάβου. Ο Hawkins θεωρείται ο άνθρωπος που έσπασε το Ιβηρικό μονοπώλιο στο Αφρικανικό δουλεμπόριο, αρπάζοντας, το 1555, μια τρακοσαριά σκλάβους από τους Πορτογάλους και πουλώντας τους στην Αμερική. Λίγο αργότερα ξεκίνησε αυτό που λέγεται τριγωνικό εμπόριο:  Αγγλία, Αφρική, Αμερική, πάλι Αγγλία, και κέρδη σε κάθε σταθμό. Δεν ήταν όμως ο πρώτος Άγγλος που πήρε σκλάβους από τη Δυτική Αφρική.


Αυτή η ανατριχιαστική πρωτιά ανήκει σε κάποιο John Lok ή Locke, γιό ενός πλούσιου εμπόρου με οικονομικά πάρε-δώσε με τον Ερρίκο Η΄ (1). Αυτός είχε φέρει πέντε σκλάβους στο Λονδίνο μετά από ένα ταξίδι στη Γουινέα το 1554 (2). Ένα χρόνο νωρίτερα τον βρίσκουμε να περιδιαβαίνει τη Χώρα της Ζακύνθου, επισκεπτόμενος εκκλησίες ορθόδοξες και καθολικές (3). Ο Locke δεν έψαχνε να αγοράσει σκλάβους, για προσκύνημα στους Αγίους Τόπους πήγαινε. Δουλεμπόριο όμως στο Τζάντε – και μάλιστα Αφρικανών – γινότανε. Είναι γνωστό και το είχε αναφέρει ο Βέλγος Giovanni Zuallardo (Jean Zuallart) που επισκέφτηκε το νησί το 1586. Να τι είπε, όπως το έδωσε ο Κώστας Καιροφύλας στο ‘Η Ζάκυνθος όπως την είδαν οι περιηγηταί’.

Μια σχετική πληροφορία, μη διαδεδομένη μέχρι τώρα, μας δίνει και ο φίλος μας ο Pedro Teixeira.

Είδα σε αυτό το νησί μεγάλη χρήση νέγρων σκλάβων, μερικούς από τους οποίους τους έφεραν κατευθείαν από την Αφρική – αλλά τους περισσότερους τους έφεραν οι Άγγλοι τα προηγούμενα χρόνια, έχοντας λεηλατήσει Πορτογαλικά πλοία από τη Γουινέα και την Ανγκόλα. (4)

Όταν δηλαδή ο Zuallardo έλεγε πως τους περισσότερους Αφρικανούς τους πουλούσαν στους Τούρκους δεν εννοούσε πως τους υπόλοιπους τους πουλούσαν αλλού. Πως τους κρατούσαν στη Ζάκυνθο εννοούσε. Φαίνεται ακόμα πως οι Άγγλοι, που εκείνα τα χρόνια έρχονταν να αγοράσουν σταφίδα, δεν πλήρωναν το μαύρο χρυσό της Ζακύνθου πάντα με κίτρινο. Κάποιες φορές πλήρωναν με ενός άλλου είδους μαύρο χρυσό.

Το κάστρο São Jorge da Mina, που έχτισαν οι Πορτογάλοι στη Δυτική Αφρική το 1482, εδώ μετά την κατάληψη του από τους Ολλανδούς το 1637, ήταν σταθμός ανεφοδιασμού δουλεμπόρων για αιώνες. Atlas Blaeu van der Hem, 17^ος αιώνας.

Οι Άγγλοι δεν ήταν όμως οι μόνοι που άρπαζαν σκλάβους από άλλους δουλεμπόρους. Ένας Άγγλος, σκλάβος του Πασά της Τρίπολης (στη Λιβύη), ο Thomas Sanders, έγραψε για ένα συμβάν το Μάιο του 1584, λίγο μετά τη δική του σύλληψη (5). Βάλανε, λέει, οι Βορειοαφρικανοί, τον ίδιο και σχεδόν ενενήντα άλλους Χριστιανούς να κωπηλατήσουν σε μια γαλιότα. Το πλοίο πήγαινε να πιάσει ένα Ελληνικό καραμοσάλι (εμπορικό της Τουρκοκρατίας – karamürsel στα Τούρκικα) που προσπαθούσε να κλέψει νέγρους (to steal negroes). Βρήκαν το καραμοσάλι και οι επίδοξοι δουλέμποροι βγήκαν κουρεμένοι στην κυριολεξία – τους σκλάβους οι Μουσουλμάνοι τους ξυρίζανε. Ο Sanders και κάποιοι από τους συντρόφους του απελευθερώθηκαν με μεσολάβηση της βασίλισσας τους, της Ελισάβετ, στο σουλτάνο Μουράτ Γ΄ και βρέθηκαν στη Ζάκυνθο. Το πλοίο που τους μετέφερε ήταν του Μάρκου Σιγούρου.

Δύσκολα μπορούμε να καταλάβουμε πως είναι δυνατόν κάποιοι που είχαν δει συμπατριώτες τους να σέρνονται στα κάτεργα του Ουλούτζαλη (Uluç Ali) λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1571, ή που είχαν δει την οδύνη των συγγενών τους, να κερδίζουν από τη δυστυχία ανθρώπων που δεν τους είχαν φταίξει σε τίποτα. Ξέρουμε πως είχαν τις δικαιολογίες τους και στην εποχή τους  είχαν πέραση. Προσωπικά βρίσκω το ίδιο, αν όχι περισσότερο, δύσκολο να καταλάβω κάποιους που, στα γυρίσματα του 20^ου προς τον 21^ο αιώνα, έχοντας δει δικούς τους ανθρώπους να φεύγουν μετανάστες, προσπαθούν με ηλίθιες και ρατσιστικές δικαιολογίες να κερδίσουν από την εκμετάλλευση μεταναστών.

Δεν μπορώ παρά να αναρωτιέμαι σε τι δουλειές απασχολούσαν αυτούς τους δυστυχισμένους Αφρικανούς. Πως τους μεταχειρίζονταν και τι απέγιναν τελικά. Ελπίζω να ενσωματώθηκαν κάποτε στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα του νησιού που απορρόφησε τόσους ξεριζωμένους.

 

(1) ‘A history and genealogy of Captain John Locke (1627-1696) of Portsmouth and Rye, N.H., and his descendants; also of Nathaniel Locke of Portsmouth, and a short account of the history of the Lockes in England’, του Arthur Horton Locke, σσ. 576 – 577.

(2) ‘The second voyage to Guinea set out by Sir George Barne, Sir John Yorke, Thomas Lok, Anthonie Hickman and Edward Castelin, in the yere 1554. The Captaine whereof was M. John Lok’, από το ‘The Principal Navigations, Voyages, Traffiques, and Discoveries of the English Nation’, του Richard Hakluyt, τόμος 6, σσ. 154 -176, έκδοση του 1904.

(3) ‘The voyage of M. John Locke to Jerusalem’, από το ‘The Principal Navigations, Voyages, Traffiques, and Discoveries of the English Nation’ του Richard Hakluyt, τόμος 5, σσ. 81 – 83, έκδοση του 1904.

(4) ‘The Travels of Pedro Teixeira: with his Kings of Harmuz and extracts from his Kings of Persia’, μετάφραση του William F. Sinclair, εισαγωγή και σημειώσεις του Donald Ferguson, σ. 147, έκδοση του 1902.

(5) ‘An English Garner, The unfortunate Voyage of the Jesus to Tripoli, in 1584’, τόμος 2, σσ.  20-21, 1879.