Στον απόηχο των εκδηλώσεων για το Βεσάλιο

Το μνημείο που χαρίστηκε στη Ζάκυνθο και στήθηκε στην Πλατεία Σολωμού. Ατελείωτα τα σχόλια για την ... ‘πουλού’ του αγάλματος, υπέρ και κατά. Κάποιοι, όχι πολλοί η αλήθεια είναι, έχουν πρόβλημα ... Ε, να δείτε οι Φιορεντίνοι τι πρόβλημα έχουν, με πέντε ‘πουλούδες’, μπορεί να είναι και περισσότερες, στην Piazza della Signoria. Όχι τωρινές, από τον καιρό του Βεσάλιου. Τη μία την έφτιαξε ένας ξεδιάντροπος που τον λέγανε Μικελάντζελο. Ευτυχώς που έγινε ο σεισμός το ’53 γιατί λίγο θα θέλαμε να είμαστε πραγματικά Φλωρεντία της Ανατολής και από τη ντροπή μας να κρυβόμαστε από τους τουρίστες.

Συνήθως γίνεται το αντίστροφο: ο Ερμής Ζακύνθου αναδημοσιεύει από τα Παμπάλαια. Σήμερα αναδημοσιεύουν τα Παμπάλαια από τις Επιλογές του Ερμή της Παρασκευής 12 Σεπτεμβρίου 2014. Αν δεν συμφωνείτε μην τα βάλετε με τον Ερμή, δικά μου είναι.

-------

Αν δεν έγραφα γνωρίζοντας πως αυτές οι γραμμές προορίζονται για δημοσίευση στον Ερμή της Ζακύνθου ο τίτλος αυτού του κομματιού θα ήταν ίσως “Εντυπώσεις από ένα ανύπαρκτο ναυάγιο”. Θα έδινε όμως, φοβάμαι, ένα λανθασμένο σινιάλο σε πολλούς αναγνώστες σε αυτό το νησί, όπου ανάμεσα στις ευάριθμες ιδιαιτερότητες του είναι η ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού κατοίκων που εναποθέτουν τις ελπίδες τους σε ένα Ναυάγιο.

Η απώτερη αφετηρία των φετινών εκδηλώσεων είναι ένα ιστιοπλοϊκό ταξίδι Βέλγων γιατρών και ιατρικών καλλιτεχνών πριν από τέσσερα περίπου χρόνια, ή, αν προτιμάτε, ένα ιστιοπλοϊκό ταξίδι προσκυνητών των Αγίων Τόπων πριν από τετρακόσια πενήντα. Δεν σκοπεύω να σας μιλήσω για κανένα από τα δύο αυτά ταξίδια. Λεπτομέρειες και για τα δύο μπορούν να διαβάσουν όσοι καταλαβαίνουν Αγγλικά στο βιβλίο του Theo Dirix “In Search of Andreas Vesalius: The Quest for the Lost Grave” που μόλις εκδόθηκε. Μπορούν ακόμα να βρουν εκεί λεπτομέρειες ενός άλλου ταξιδιού που ακόμα συνεχίζεται και στο οποίο συμμετέχουν όλο και περισσότεροι. Θέλω μόνο να σας πω τι έγινε στον πιο πρόσφατο σταθμό αυτού του ωραίου ταξιδιού, κάτι που δεν περιέχεται στο βιβλίο.

Ο σταθμός αυτός ήταν και πάλι η Ζάκυνθος, γιατί και τα τρία αυτά ταξίδια, είτε ξεκίνησαν από τη Βενετία, είτε από τη Λευκάδα, είτε από την Αθήνα, στη Ζάκυνθο συγκλίνουν. Κάποιοι λοιπόν, για λόγους δικούς τους που δεν είναι του παρόντος και δεν θα έχουν ποτέ ιδιαίτερη σημασία, κατά τη συνήθεια τους ελπίζανε  σε ένα ναυάγιο. Άλλοι πάλι, μόλις ξεπέρασαν την έκσταση στην οποία τους έριξε η παρουσία της Υπουργού Τουρισμού, είδαν περίπου σαν ναυάγιο τη μη εκπλήρωση των προσδοκιών που οι ίδιοι αυθαίρετα καλλιέργησαν για … πολλές εκατοντάδες αν όχι χιλιάδες … τουρίστες (μόνο έτσι μπορούν να δουν πλέον οποιαδήποτε διοργάνωση, και είναι πολύ κρίμα) και ολόκληρη σειρά ιατρικών συνεδρίων που τους … χρωστάνε και που … φυτρώνουν σαν μανιτάρια αρκεί να φτύσει κάποιος στο χώμα.

Ναυάγιο όμως δεν έγινε, όπως δεν έγινε και στο ταξίδι του Βεσάλιου το 1564. Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο επετειακό συνέδριο στις 5 Σεπτεμβρίου 2014, όταν συζητήθηκε η ζωή του μεγάλου ανατόμου, δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολιών. Καλό θα ήταν λοιπόν, όσοι ακόμα βγαίνουν στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και στα social media του διαδικτύου και μιλάνε για ναυάγιο που είχε σαν αποτέλεσμα το θάνατο του Ανδρέα Βεσάλιου, να σταματήσουν γιατί αυτός ο μύθος εξέπνευσε.

Ένας άλλος μύθος, πολύ παλιότερος, που δέχτηκε και αυτός τη χαριστική βολή στον Κάμπο της Ζακύνθου, είναι πως το ταξίδι του Βεσάλιου στους Αγίους Τόπους ήταν ποινή που του επιβλήθηκε από την Ιερά Εξέταση. Καιρός λοιπόν να σταματήσει η άκριτη αποδοχή και επανάληψη αυτής της ιστορίας, γιατί τα στοιχεία, αν και ήταν ελάχιστα γνωστά μέχρι τώρα, ήρθαν για πρώτη φορά στην επιφάνεια πριν από ολόκληρες δεκαετίες.

Μαζί με αυτούς τους μύθους αναπόφευκτα κατέρρευσε και η ρομαντική θεωρία του Ζακυνθινού Νικολάου Βαρβιάνη περί ταφής του Βεσάλιου στα Καλογεράτα, η οποία στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό σε αυτούς. Αυτό που δεν μπορούσε παρά να μείνει άθικτο είναι ο επί δεκαετίες αγώνας του για να αποτίεται φόρος τιμής σε αυτόν τον ευεργέτη της Ανθρωπότητας από τα τέκνα της γης που τον σκεπάζει. Γι αυτή την προσφορά του Ν. Βαρβιάνη, αλλά και για όλα όσα χάρισε στη γενέτειρα του, οι οργανωτές των εκδηλώσεων με τη σειρά τους κατάθεσαν στεφάνι στο τάφο του σαν ελάχιστο φόρο τιμής.

Επάξια επίσης τιμήθηκαν με μετάλλια από τον Πρέσβη του Βελγίου ο Άκης Λαδικός και ο Βελγοβολιμιάτης William Nagels, που πραγματικά πρόσφεραν πάρα πολλά σε αυτή την προσπάθεια τα τελευταία χρόνια.

Αναμφισβήτητος τόπος ταφής του Βεσάλιου ήταν το Καθολικό μοναστήρι της Παναγίας των Χαρίτων, το οποίο καταστράφηκε και εξαφανίστηκε ολοκληρωτικά το 1953. Τώρα πλέον γνωρίζουμε όχι μόνο την επιτύμβια επιγραφή αλλά υπάρχει και περιγραφή του οικοσήμου που κοσμούσε τον τάφο, έτσι όπως ήταν λιγότερο από δέκα μήνες μετά την ταφή. Στο συνέδριο ανακοινώθηκε η ακριβής θέση της εκκλησίας πριν τους σεισμούς του 1953. Η εργασία που έγινε για τον εντοπισμό της θέσης της εκκλησίας επιτρέπει τον εύκολο εντοπισμό της ακριβούς θέσης μεγάλου αριθμού μνημείων που χάθηκαν τότε. Θα πρέπει εδώ να τονίσω πως στην προσπάθεια αυτή συμμετείχε με διάφορους τρόπους σημαντικός αριθμός Ζακυνθινών. Θέλω να πιστεύω πως είναι έτοιμοι να συνεχίσουν μαζί μας το ταξίδι ως τον επόμενο σταθμό που θα είναι και πάλι η Ζάκυνθος.

Οι εκδηλώσεις έφεραν στη Ζάκυνθο πάνω από 160 συνέδρους, αρκετοί από τους οποίους συνοδεύονταν από μέλη των οικογενειών τους, και ήταν πολλοί αυτοί που διέσχισαν ωκεανούς. Ανάμεσα τους ήταν πολλοί εν ενεργεία και ομότιμοι καθηγητές γνωστών Πανεπιστημίων, κυρίως από έδρες Ανατομίας, Ιστορίας της Ιατρικής, Ιστορίας της Τέχνης αλλά και ενδοκρινολόγοι, ορθοπεδικοί, νευροχειρουργοί και άλλοι, διευθυντές βιβλιοθηκών και μουσείων, ιστορικοί ερευνητές, όλη σχεδόν η παγκόσμια αφρόκρεμα των ιατρικών καλλιτεχνών και φοιτητές. Η συμμετοχή τους στη διάρκεια των εργασιών, αντίθετα με ότι γίνεται πολύ συχνά σε παρόμοια συνέδρια, ήταν υψηλότατη – δείγμα τόσο της ποιότητας των εισηγήσεων και των συζητήσεων όσο και του ενδιαφέροντος τους. Μεγάλη ήταν η συμμετοχή των συνέδρων και στις υπόλοιπες εκδηλώσεις, την έκθεση τέχνης, τη συναυλία, την προβολή ταινιών.

Μοναδική εξαίρεση ήταν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου στις 4 Σεπτεμβρίου όπου δυστυχώς οι περισσότεροι έφτασαν κατόπιν εορτής χωρίς δική τους υπαιτιότητα. Έτσι η ξένη συμμετοχή περιορίστηκε σε 60 με 70 Βέλγους γιατρούς που είχαν φτάσει λίγο πριν με σκάφη αναψυχής.  Ο ενθουσιασμός των συνέδρων δεν τους επέτρεψε να το βάλουν κάτω και έτσι αμέσως μετά τη λήξη των εργασιών στις 7 Σεπτεμβρίου διοργάνωσαν αυθόρμητα και δεύτερα αποκαλυπτήρια, αυτή τη φορά με τη συμμετοχή των δημιουργών αλλά και του δημάρχου!

Θα πρέπει επίσης να πω ότι οι ξένοι επισκέπτες ήταν ενημερωμένοι για τις αντιδράσεις που προκάλεσε σε μερίδα συμπατριωτών μας η … ανατομική ακρίβεια του αγάλματος, το οποίο, έλεος, δεν παριστάνει τον ίδιο το Βεσάλιο, όπως ακούστηκε από μερικούς, αλλά είναι εμπνευσμένο από το έργο του. Αν πρέπει σώνει και καλά να το προσωποποιήσουμε εγώ θα πρότεινα το όνομα Μαρσύας, για να θυμηθούμε και την Ελληνική Μυθολογία. Φυσικά κάποιες αντιδράσεις ήταν αναμενόμενες, η Ζάκυνθος δεν είναι Λονδίνο και αρκετοί θα προτιμούσαν ένα καλοντυμένο ευγενή η έστω τον στιλπνότατο  και χαρίεντα ποπό ημίγυμνης θεότητας. Τα φύλλα συκής εξακολουθούν  να έχουν θιασώτες αν και προσωπικά, ανατρέχοντας στις παιδικές μου αναμνήσεις, με έκαναν πάντα να αισθάνομαι περίπου σαν προϊόν τερατογένεσης. Αυτό που δεν ήταν αναμενόμενο είναι η επίδειξη Ιεροεξεταστικού ζήλου μετά από τόσους αιώνες και η βδελυγμία για την αποκάλυψη μέρους του μηχανισμού με τον οποίο μας προίκισε ο Δημιουργός μας.

Το ενδιαφέρον που προσελκύει το μνημείο από ντόπιους και ξένους, αλλά και οι ίδιες οι συζητήσεις και ο προβληματισμός που προκαλεί, δικαιώνουν νομίζω απόλυτα τους δημιουργούς του και εκείνους από μας που το καλωσόρισαν στην πόλη μας. Εύχομαι κάποτε να γεμίσει το νησί μας με έργα τέχνης και μνημεία – σύγχρονα αφού οι δύσκολες περιστάσεις της ιστορίας μας μας στέρησαν πολλά και τώρα περιοριζόμαστε σε όσα μας δώρισε η φύση και όσα διέσωσε η ευλάβεια των προπατόρων μας.

Σαν Ζακυνθινός αισθάνομαι βέβαια υπερήφανος για την πνευματώδη αντίδραση τόσων άλλων συμπατριωτών του Κουτούζη. Τους θεωρώ ντε φάκτο συντρόφους στο συνεχιζόμενο ταξίδι, έστω και για λίγο. Ελπίζω οι πιο άξιοι να μη μείνουνε μόνο στις μπαρτζολέτες και να δεχτούνε να τραβήξουνε λίγο κουπί –  επιβάτες δεν παίρνουμε αλλά προορισμός είναι πάντα η Ζάκυνθος, μια καλύτερη Ζάκυνθος. Οι ξένοι σύνεδροι πάντως έχουν όλοι κλείσει … πάγκο. Δεν μείνανε απλώς ευχαριστημένοι με όλα και κυρίως με αυτό το παγκόσμιο φόρουμ που δημιουργήθηκε για λίγες μέρες αλλά ενθουσιασμένοι. Αμερικανός ακούστηκε να λέει πως ήταν οι ωραιότερες μέρες της ζωής του ενώ Βέλγος δημοσιογράφος μου ζήτησε βοήθεια για να ξαναγράψει τον τουριστικό οδηγό της Ζακύνθου! Όλοι όσοι άκουσα λέγανε πως θέλουν να ξαναέρθουν για μια τέτοια συνάντηση και ήδη την επομένη του συνεδρίου αποφασίστηκε ενθουσιωδώς η οργάνωση Biennale στο νησί σε δύο χρόνια – και ότι άλλο προκύψει φυσικά. Μαγιά τώρα πια έχουμε.

Να μην ξεχνιόμαστε κιόλας, ο τάφος του Βεσάλιου δεν έχει βρεθεί ακόμα, χρειάζονται λεφτά για να προχωρήσει η έρευνα. Οι πρώτες υποσχέσεις για χορηγίες ελήφθησαν ήδη. Φυσικά υπάρχουν αμφιβολίες ότι θα βρεθεί και ότι θα περιέχει τα οστά του. Όμως αυτή δεν είναι δικαιολογία για να μην προχωρήσει η έρευνα.

Τα καλά νέα δεν σταματάνε εδώ. Και τα οστά του Βεσάλιου να μην βρεθούνε έχουμε ήδη του Κάλβου. Το δήλωσε ο δήμαρχος και μπορούμε να ελπίζουμε πως η άγνωστη μορφή του ποιητή μας θα αναδυθεί από τα χέρια του Richard Neave και της Pascale Pollier, η οποία είχε την αρχική έμπνευση και είναι η ψυχή του εγχειρήματος μας. Ας θυμηθούμε επίσης πως ο  Richard Neave είναι αυτός που μας γνώρισε τη φυσιογνωμία του Φιλίππου Β’ από τα οστά που ανακάλυψε στη Βεργίνα ο Μανόλης Ανδρόνικος, χώρια του βασιλιά Μίδα, κάμποσων Μυκηναίων και μιας Μινωΐτισσας μεταξύ άλλων.

Τελειώνοντας, κάμποσοι φίλοι ενδιαφέρθηκαν για τη δική μου εισήγηση στο συνέδριο. Να τους πληροφορήσω λοιπόν ότι δεν χρειάζεται να περιμένουν την έκδοση όλων των εισηγήσεων – υπόσχεση του δημάρχου και αυτή, τον άκουσα ο ίδιος να το λέει – θα τη μεταφράσω μόλις μπορέσω και ελπίζω να τους αρέσει. Προσωπικά είμαι απόλυτα ικανοποιημένος με την υποδοχή που της επιφυλάχθηκε στο συνέδριο. Για τους ανυπόμονους, αν είναι Αγγλομαθείς, υπάρχει ήδη στο ηλεκτρονικό περιοδικό του π. Π. Καποδίστρια μαζί με λίγες διαφάνειες στη διεύθυνση http://www.parathemata.com/2014/09/pavlos-plessas-powerful-indications.html.