Η Ζακυνθινή κόρη του Ηρόδοτου κινδυνεύει

 

Η Ζάκυνθος γύρω στα 1570

 

Δεν ακούει κανείς πολλά ευχάριστα στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και η Ζάκυνθος δεν αποτελεί εξαίρεση. Την περασμένη βδομάδα το νησί ήταν λουσμένο στον ήλιο, ολοπράσινο και λουλουδιασμένο, κατάφυτο όπως ακριβώς το περιγράφει ο Όμηρος. Ίσως να έφταιγε η ανοιξιάτικη πανδαισία αλλά μου φάνηκε πως άκουσα περισσότερα ευχάριστα από όσα περίμενα.

Είτε έφταιγε η διάθεση μου είτε όχι, τα νέα για την πορεία της διοργάνωσης των εκδηλώσεων για τα 500 χρόνια από τη γέννηση και τα 450 από το θάνατο του Ανδρέα Βεσάλιου ήταν σίγουρα καλά. Το διεθνές ιατρικό συνέδριο προσελκύει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον από το εξωτερικό. Η πανευρωπαϊκή έκθεση τέχνης που θα ξεκινήσει την περιοδεία της από τη Ζάκυνθο, οι μουσικές συναυλίες στα Ιόνια Νησιά, οι σχολικές ανταλλαγές, όλα προχωράνε με ικανοποιητικούς ρυθμούς και πολλοί άνθρωποι σε διαφορετικές χώρες εργάζονται με ενθουσιασμό για την επιτυχία τους. Το νερό έχει μπει στο αυλάκι και μόνο μια δική μας παταγώδης αποτυχία, όπως για παράδειγμα να μην είναι έτοιμο το νέο Δημοτικό Θέατρο, θα μπορούσε να εκτροχιάσει την όλη προσπάθεια.

Προχωράει και το ζήτημα του μόνιμου μνημείου για το Βεσάλιο με την εκτέλεση συγκεκριμένου σχεδίου για τη χρηματοδότηση του. Να εξηγήσω εδώ ότι δεν πρόκειται για μία ακόμη επιγεγραμμένη πλάκα ή μία ακόμα προτομή αλλά για ένα σύνολο που ελπίζω πως θα γίνει τουριστικό αξιοθέατο και, πέρα από τα όποια οικονομικά οφέλη φέρει σε βάθος χρόνου, θα βοηθήσει στο να γίνει γνωστότερο το έργο του μεγάλου ανατόμου αλλά και κάποιες σελίδες από την Ιστορία της Ζακύνθου το 16^ο αιώνα. Τα ονόματα που συνεργάζονται για τη δημιουργία του μόνο αισιοδοξία μπορούν να εμπνεύσουν: η Pascale Pollier, πρόεδρος της BIOMAB, και ο παγκόσμια γνωστός Richard Neave (στην Ελλάδα είναι κυρίως γνωστός για την αναπαράσταση των χαρακτηριστικών του Φίλιππου Β΄ της Μακεδονίας, με βάση τις ανακαλύψεις του Μανόλη Ανδρόνικου).

Το εξώφυλλο του βιβλίου Making Faces των John Prag και Richard Neave με το πρόσωπο του Φιλίππου της Μακεδονίας.

Το που θα στηθεί το μνημείο δεν έχει αποφασιστεί ακόμα και είναι ζήτημα που ουσιαστικά εναπόκειται στους Ζακυνθινούς. Μια ιδέα που ακούστηκε πριν από αρκετούς μήνες ήταν να τοποθετηθεί έξω από το νέο νοσοκομείο. Όχι ιδιαίτερα καλή κατά τη γνώμη μου αφού για να το δει ένας ενδιαφερόμενος επισκέπτης θα πρέπει να πάρει ταξί. Δεν έχω τίποτα εναντίον των ταξιτζήδων, τουλάχιστον αυτών που δουλεύουν και συμπεριφέρονται με τον απαιτούμενο επαγγελματισμό, αλλά φοβάμαι πως, στις καλύτερες εποχές που όλοι ελπίζουμε ότι θα έρθουν, δεν θα τους βρίσκει κανείς όσο εύκολα τους βρίσκει τώρα. Και εδώ που τα λέμε η πρόσβαση που (δεν) φροντίσαμε να έχει το νέο νοσοκομείο δεν είναι η καλύτερη δυνατή.

Ευχάριστη είναι ακόμη η προθυμία που εκδήλωσαν κάποιοι επαγγελματικοί και άλλοι σύλλογοι, πολιτικοί φορείς, ακόμη και δημοσιογράφοι, να βοηθήσουν, βάζοντας μάλιστα και το χέρι στην τσέπη. Σε τέτοιους καιρούς πρέπει να εκτιμηθεί δεόντως. Η προθυμία αυτή όμως φαίνεται να έχει αποκλειστικά σχέση με την κατασκευή ενός άλλου μνημείου, στην ευρύτερη περιοχή του Λαγανά. Με δεδομένο ότι στην παραλία του Λαγανά υπάρχει ήδη μία στήλη, αυτό μπορεί μόνο να σημαίνει την επανατοποθέτηση μνημείου στον Πισινόντα σε αντικατάσταση αυτού που έχει μυστηριωδώς εξαφανιστεί. Αυτό πια και αν είναι κακή ιδέα! Η σύνδεση του θανάτου του Βεσάλιου με την περιοχή του Λαγανά και το Φραγκοκλήσι ή Καλογεράτα είναι κάτι που έγινε σε άλλους καιρούς, χωρίς επαρκή στοιχεία, και που, σε τελευταία ανάλυση, είναι ασύμφορη και άδικη για τη Ζάκυνθο.

Η θεωρία ότι ο Βεσάλιος βγήκε μισοπεθαμένος ναυαγός στο Λαγανά, και ότι θάφτηκε στα Καλογεράτα του Πισινόντα, δεν είναι παρά μια κάπως αυθαίρετη παραλλαγή της διήγησης ενός ανώνυμου Βενετού χρυσοχόου στον Ιταλό γιατρό και συγγραφέα Pietro Bizzarri.

Σύμφωνα με αυτή τη διήγηση, που αποτέλεσε τη βάση για να αναπτυχθεί πληθώρα αστήρικτων υποθέσεων για πάνω από τέσσερις αιώνες, δεν υπήρξε κανένα ναυάγιο. Τουλάχιστον τέτοιο πράγμα δεν αναφέρεται. Ο Βεσάλιος βρέθηκε με ανεξήγητο τρόπο στη Ζάκυνθο όπου αρρώστησε βαριά. Μπορεί μόνο να συμπεράνει κανείς πως το πλήρωμα του πλοίου και οι συνταξιδιώτες του είτε τον είχαν εγκαταλείψει, είτε είχαν πεθάνει από την απροσδιόριστη αρρώστια, ή μπορεί ακόμη να είχαν πραγματικά πνιγεί. Οι Ζακυνθινοί, ίσως επειδή φοβόντουσαν ότι είχε πανούκλα, ή ίσως επειδή ήταν άνθρωποι από τη φύση τους άξεστοι και απάνθρωποι (ob eorum naturam agrestem, & inhumanam) του αρνήθηκαν την παραμικρή βοήθεια.

Πραγματικά έτσι λέει. Έτσι περιγράφει τη Ζάκυνθο του Ερμόδωρου Λήσταρχου και του Παχώμιου Ρουσάνου! Και εμείς βγάζουμε το συμπέρασμα πως πρέπει να ήταν όχλος οι Ζακυνθινοί, τη Βενετική εξουσία την είχανε μόνο γιατί τους άρεσε η κόκκινη παντιέρα με το λιοντάρι, στην πραγματικότητα κάνανε ότι θέλανε. Και έτσι αφήσανε έναν άρχοντα βαθμού ευγενείας ανώτερου από κάθε δικό τους, με συστατικές επιστολές του Φίλιππου Β΄της Ισπανίας, του κραταιότερου βασιλιά της Ευρώπης, να πάει σαν το σκυλί στο αμπέλι. Που ήταν άραγε ο Βενετός πρεβεδούρος Jacopo Molin, οι σύνδικοι, ο Καθολικός επίσκοπος Giovanni Pietro Dolfin, οι υγειονόμοι, ο αστίατρος, ο στρατός, η πολιτοφυλακή;

Το Βεσάλιο τον βρήκε ο χρυσοχόος, εντελώς τυχαία, σε μια έρημη παραλία και δεν γνώριζε ποιός ήταν. Δεν ξέρουμε πότε, που ήταν αυτή η παραλία, πως βρέθηκε εκεί ο Βεσάλιος ή τι έκανε εκεί ο χρυσοχόος, ας υποθέσουμε όμως πως η παραλία ήταν ο Λαγανάς. Προσπάθησε αλλά δεν μπόρεσε να τον σώσει. Μετά το θάνατο του οι Ζακυνθινοί δεν άφηναν τον καλό και γενναίο χρυσοχόο, που δεν φοβήθηκε ούτε την πανούκλα ούτε τους Ζακυνθινούς, να τον θάψει. Αυτός βέβαια δεν πτοήθηκε. Αγόρασε με δικά του λεφτά ένα κομμάτι γης και τον έθαψε με τα χέρια του.

Αυτοί ήταν λοιπόν οι θεοσεβούμενοι και θεοφοβούμενοι πρόγονοι μας, αυτοί που είχαν στήσει μία εκκλησία ανά 30 μέτρα; Τι θυμόμαστε εμείς από τους παππούδες μας; Δεν γκρεμοτσακίζονταν για να μείνουν ευχαριστημένοι οι ξένοι τους; Ποιοί τους το μάθανε αυτό, οι Βενετοί; Μήπως οι Βενετοί μας μάθανε και να κάνουμε αρχαιοπρεπείς σπονδές με κρασί, λάδι και χριστόψωμο τα Χριστούγεννα; Ποιός είναι τελικά ο λαϊκός πολιτισμός μας; Τι παράδοση θα αφήσουμε παρακαταθήκη στους μελλούμενους;

Είναι καλό και συμφέρον για τη Ζάκυνθο να υποστηρίζουμε έμμεσα, έστω άθελα μας, τις σαχλαμάρες ενός ανθρώπου με εμφανή ψυχολογικά προβλήματα, που θέλησε να παραστήσει τον ήρωα σε βάρος των προπατόρων μας; Όταν παλιά στοιχεία συναθροίζονται και νέα αναδεικνύονται, όλα τους δείχνοντας το σχεδόν αυτονόητο, δηλαδή πως ο Βεσάλιος δεν πέθανε εγκαταλειμμένος αλλά είχε θαφτεί τιμητικά εκεί που θάβονταν όσοι ξένοι Καθολικοί κατέληγαν στα χώματα μας, στην Παναγία των Χαρίτων, γιατί εμείς, σαν τον ηλίθιο του χωριού, τρέχουμε να ομολογήσουμε ένα έγκλημα που δεν διαπράχθηκε ποτέ;

Μήπως επειδή αισθανόμαστε άβολα, νιώθουμε τύψεις που ένας από μας φέρθηκε σαν βάνδαλος και θέλουμε έτσι να εξιλεωθούμε απέναντι στη Βελγική πλευρά; Μα αν οι Βέλγοι ζητήσανε τη χαμένη στήλη του Πισινόντα είναι, αφενός, επειδή αποτελεί ενθύμημα του πως η μνήμη του μέγιστου ανατόμου διατηρήθηκε στον τόπο που άφησε τα κόκκαλα του, και, αφετέρου, για να τιμήσουν το Νικόλαο Βαρβιάνη και τα όσα έκαμε, σωστά και λάθος, για αυτή τη μνήμη. Μια ανακατασκευή της στην ίδια περιοχή γι αυτούς δεν αποτελεί παρά ένα ακόμα μνημείο στη μνήμη του Βεσάλιου. Σαν τέτοιο είναι ευπρόσδεκτο αλλά όχι περισσότερο από ότι θα ήταν στο Καταστάρι, στις Βολίμες ή στο πασίγνωστο Χουρχουλίδι. Να το πω ίσως πιο καθαρά: δεν πιστεύουν πως ο Βεσάλιος θάφτηκε στα Καλογεράτα. Πολύ πιο ευπρόσδεκτη θα ήταν η προσφορά βοηθείας για το κυρίως μνημείο και για τη διοργάνωση των εκδηλώσεων συνολικά. Και ανάγκες υπάρχουν και χώρος για όλους.

Καιρός είναι να δείξουμε περισσότερο ενθουσιασμό και κινητικότητα. Καιρός είναι επίσης να δείξουμε λιγότερη ενοχή. Δεν ‘φάγαμε’ εμείς τον Πατέρα της Ανατομίας. Προσοχή όμως και για να μη ‘σκοτώσουμε’ την ντόπια κόρη του Πατέρα της Ιστορίας. Η Ζακυνθινή Ιστορία δεν χρειάζεται ούτε τάφο ούτε ταφόπλακα – ούτε στο Λαγανά ούτε οπουδήποτε αλλού.