Οι Στρατιώτες του Saint-Denis και οι τσάγδαροι

Η Βασιλική του Saint-Denis είναι ένα από τα ιστορικότερα κτίρια της Γαλλίας. Χτίστηκε το 12^ο αιώνα στη ομώνυμη πόλη, που σήμερα αποτελεί ένα από τα βόρεια προάστια του Παρισιού. Καθολικό αβαείου είναι μια από τις πρώτες εκκλησίες γοτθικού ρυθμού και ήταν ο τόπος ταφής των Γάλλων βασιλιάδων. Ένα από τα εντυπωσιακότερα ταφικά μνημεία είναι του Λουδοβίκου του 12^ου (Louis XII), ενός σχετικά λαοφιλή μονάρχη, που βασίλεψε από το 1498 μέχρι το 1515. Βρίσκεται μάλιστα στο εσωτερικό του ναού και όχι στην υπόγεια κρύπτη.

Φωτογραφία από Myrabella / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18611160

Στη βάση του το μνημείο περιβάλλεται από ένα είδος ανάγλυφου διαζώματος. Αναπαριστά το μεγαλύτερο θρίαμβο του Λουδοβίκου, τη μάχη του Agnadello. Εκεί, το Μάιο του 1509, ο Γάλλος βασιλιάς τσάκισε στρατιωτικά τη Βενετία. Ήταν μια νίκη που του χαρίστηκε στο πιάτο αφού οι κοντοτιέροι διοικητές των Βενετικών δυνάμεων, δύο εξάδελφοι καταγόμενοι από την οικογένεια Ορσίνι, χώρισαν τον ήδη μειονεκτούντα αριθμητικά στρατό τους στα δύο και ο ένας τους ενεπλάκη χρησιμοποιώντας μόνο το μισό. Η άλλη φάλαγγα δεν έσπευσε να βοηθήσει τον υπόλοιπο στρατό με αποτέλεσμα να κατανικηθεί με τεράστιες απώλειες. Όταν δε αυτοί που δεν είχαν πολεμήσει έμαθαν το αποτέλεσμα φρόντισαν να λιποτακτήσουν μαζικά, αφήνοντας το μεγαλύτερο μέρος της βόρειας Ιταλίας στα χέρια των Γάλλων.

Το στρατό της Βενετίας ως συνήθως αποτελούσαν κυρίως μισθοφόροι, πολλοί από τους οποίους προέρχονταν από της Βενετικές κτήσεις. Ειδικά οι Στρατιώτες, ελαφροί ιππείς που είχαν ρόλο αντίστοιχο με τους σημερινούς καταδρομείς, θεωρούνταν ιδιαίτερα επικίνδυνοι. Ήταν γνωστοί και στους Γάλλους, ήδη από τη μάχη του Fornovo to 1495. Eίχαν μάλιστα φροντίσει να προσλάβουν και αυτοί Στρατιώτες τουλάχιστον δέκα χρόνια πριν τη μάχη του Agnadello. Έτσι σε πολλά σημεία της σύνθεσης βλέπουμε τα χαρακτηριστικά καπέλα, τα καφτάνια μέχρι τον αστράγαλο, τα κυρτά σπαθιά και τον ανατολίτικο τρόπο ιππασίας των Στρατιωτών.

Και βέβαια είχαν απώλειες. Όπως αυτός που κείτεται κάτω από το άλογο του, χτυπημένοι και οι δύο πιθανότατα από την ίδια ομοβροντία Γάλλων αρκεβουζιέρων. Προκαλούσαν τόσο φόβο και ανησυχία οι ξαφνικές επιδρομές τους που οι στρατοί της εποχής εξόπλιζαν τις οπισθοφυλακές τους με αρκεβούζια και πυροβολικό για να τους αντιμετωπίσουν.

                

Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται πως υποχωρούν. Ίσως είναι υποχώρηση πραγματική, ίσως όμως είναι μια από τις γνωστές δήθεν υποχωρήσεις τους για να παρασύρουν τον εχθρό σε καταδίωξη και διάσπαση της παρατάξεως του. Ενέδρες, πλαγιοκοπήσεις και επιθέσεις στα μετόπισθεν ήταν οι συνήθεις τακτικές τους. Οι Βενετοί διέθεταν ένα εξαιρετικό εργαλείο για πόλεμο φθοράς και αυτό ακριβώς είχε διαταγή να κάνει ο κοντοτιέρος Bartolomeo d’Alviano. Παράκουσε τη διαταγή, ηττήθηκε και αιχμαλωτίστηκε. Ακόμα χειρότερα οι μισοί από τους άνδρες του σκοτώθηκαν.
 

Εδώ Στρατιώτες σε παράταξη. Ακριβώς απέναντι τους, κοντά σε ένα γεφύρι και ένα νερόμυλο, άλλη παράταξη Στρατιωτών (φαίνεται στην αρχική φωτογραφία). Δεν είναι ξεκάθαρο αν απεικονίζουν αντίπαλους σχηματισμούς Στρατιωτών ή αν πρόκειται για κάποιο ελιγμό λαβίδας. Πιο πίσω το πυροβολικό. Οι Βενετοί εγκατέλειψαν 30 κανόνια στο πεδίο της μάχης.

Θα πρέπει να πούμε πως οι Στρατιώτες δεν ήταν οι μόνοι Ρωμιοί μισθοφόροι που βρέθηκαν στην Ιταλία εκείνη την εποχή. Οι Βενετοί είχαν φέρει σε κάμποσες περιπτώσεις και τους λεγόμενους τσαγδάρους ή τζαγδάρους (Zagdari). Πολύ λιγότερο γνωστοί από τους Στρατιώτες, οι τσάγδαροι αποτελούν ένα μικρό ιστορικό μυστήριο. Εκεί που συμφωνούν οι ιστορικοί είναι πως οι τσάγδαροι προέρχονταν από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Ήδη από το Χρονικόν του Μορέως, δηλαδή δύο αιώνες νωρίτερα, ο όρος σήμαινε αυτόν που δεν έχει στον ήλιο μοίρα.

Ο Κωνσταντίνος Σάθας στο Έλληνες Στρατιώται εν τη Δύσει ισχυρίζεται, χωρίς να αρνείται τη χαμηλή κοινωνική και οικονομική θέση των τσαγδάρων, ότι ονομάστηκαν έτσι επειδή ήταν οπλισμένοι με ακόντιο που ονομαζόταν ζάγδα. Λέει επίσης ότι συνεργάζονταν στενά με τους Στρατιώτες. Το δεύτερο σίγουρα δεν στέκει αφού το πλεονέκτημα των Στρατιωτών ήταν η ταχύτητα. Κανένας πεζός δεν μπορούσε να τους ακολουθήσει. Και το πρώτο όμως είναι πολύ αμφίβολο. Στη μάχη του Agnadello μάλιστα οι τσάγδαροι δεν ήταν καν οπλισμένοι με ακόντια. Ο Andreas Mocenigo που περιέγραψε τη μάχη αυτή στο Belli memorabilis Cameracensis adversus Venetos historiae libri vi, λέει:

Από την Κρήτη ήρθαν Τσάγδαροι, μισοάγριοι τοξότες, και από την Πελοπόννησο, και από όλη την Ελλάδα, την Ιλλυρία, τη Λιβουρνία, τη Δαλματία, τη Μυσία, τη Μακεδονία, (ήρθαν) Στρατιώτες, ελαφροί ιππείς που φορούσαν πίλους και έφεραν δόρατα ...

Οι τσάγδαροι δυστυχώς δεν απεικονίζονται στον τάφο του Λουδοβίκου. Δεν είχαν ποτέ τη φήμη των Στρατιωτών στην Ευρωπαϊκή ήπειρο αν και οι Κρητικοί τοξότες συνέχισαν να υπηρετούν τη Βενετία για πολλές γενιές ακόμα. Αλλά ας μη ζητάμε πολλά. Ακόμα και οι Στρατιώτες δεν είναι δοσμένοι με απόλυτη πιστότητα. Είναι φανερό πως ο Φλωρεντινής καταγωγής καλλιτέχνης στον οποίο αποδίδεται το μνημείο, ο Jean Juste, δεν είχε ο ίδιος δει ποτέ Στρατιώτες. Η απεικόνιση τους είναι εμπνευσμένη από κάποιο άλλο έργο, άγνωστο σε μας.