Εσωτερικός κόσμος

Η φωτογραφία αυτή, τραβηγμένη λίγο μετά την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα σύμφωνα με μια πηγή, δείχνει μια ομάδα τροφίμων σε υπαίθριο χώρο των φυλακών της Ζακύνθου. Στη Ζάκυνθο, για μεγάλα χρονικά διαστήματα από το 1884 μέχρι τους σεισμούς του 1953, υπήρχαν δύο φυλακές. Η μεγαλύτερη είχε χτιστεί στην παραλία το 1830, λίγο πιο πέρα από την Αγία Τριάδα. Μέχρι τους σεισμούς του 1893 φιλοξενούσε πάνω από 300 καταδίκους. Η άλλη λειτούργησε μέσα στο Κάστρο και στην αρχή υπήρχαν εκεί 65 έγκλειστοι. Μετά το 1893 ο αριθμός τους μειώθηκε όπως και αυτός στην παραθαλάσσια φυλακή. Η φωτογραφία προέρχεται από τη φυλακή της πόλης, την παραθαλάσσια. Σύμφωνα με τον Thomas W Gallant (1) όλοι οι εικονιζόμενοι είχαν καταδικαστεί για φόνο ή απόπειρα φόνου ενώ οι καθιστοί της πρώτης σειράς είναι θανατοποινίτες.  Αντίθετα η αρχική πηγή της φωτογραφίας (2) αναφέρει στη λεζάντα πως ανάμεσα στους εικονιζόμενους υπάρχουν κάποιοι που έχουν καταδικαστεί για φόνο αλλά έχουν αποφύγει τη θανατική ποινή.

Θανατικές εκτελέσεις γίνονταν και στη Ζάκυνθο. Οι κρεμάλες που συνήθως χρησιμοποιούσαν οι Άγγλοι αντικαταστάθηκαν μετά την Ένωση από τις λαιμητόμους (καρμανιόλες ή γκελοτίνες). Τέτοιες στήνονταν συνήθως στις παρυφές της Χώρας, ανάμεσα στο Σταυρωμένο και το Κρυονέρι από τη μια πλευρά, και στα Γύφτικα, στο ποτάμι, από την άλλη (3). Όπως φαίνεται, εκτός από κατάδικους των φυλακών της Ζακύνθου έφερναν μερικές φορές για αποκεφαλισμό και θανατοποινίτες από άλλες φυλακές.

Ξεφυλλίζοντας το ημερολόγιο/χρονικό του Διονυσίου Κλάδη (4) βλέπει κανείς πως στο τελευταίο τέταρτο του 19^ου αιώνα από τις φυλακές της Ζακύνθου δεν έλειψαν τα δραματικά γεγονότα όπως οι δραπετεύσεις και οι φονικές συμπλοκές. Πιο συγκεκριμένα, στις 9 Ιανουαρίου του 1876 διέφυγε ένας Σκουληκαδιώτης θανατοποινίτης μαζί με έναν ισοβίτη και κάποιον που είχε καταδικαστεί σε μόλις ενάμιση χρόνο. Στις 22 Νοεμβρίου 1880, ξημερώματα, δραπέτευσε ο Τούσης Φεραδούρος από το Μαχαιράδο. Ο πατέρας του Τούση Παναγιώτης είχε καρατομηθεί στις 18 Φεβρουαρίου 1875 για το φόνο του Γεωργίου Μελισσηνού το 1873. Στις 19 Δεκεμβρίου 1889 ένας Μοραΐτης που δραπέτευσε από το Κάστρο σκοτώθηκε λίγο πιο κάτω από στρατιώτες. Στις 30 Ιανουαρίου 1891 δραπέτευσαν τρείς βαρυποινίτες, ένας Κεφαλλονίτης, ένας Πατρινός και ένας Αγρινιώτης. Στις 16 Αυγούστου 1894 διέφυγε ένας ισοβίτης από τη Μάνη μαζί με κάποιον Παναγιώτη Ξένο, καταδικασμένο σε εικοσαετή φυλάκιση, και έναν Παναγιώτη Κεφαλληνό, ακόμα υπόδικο. Ο Μανιάτης πιάστηκε πολύ γρήγορα αλλά όχι και οι Ζακυνθινοί. Στις 2 Μαΐου 1884 ο Παναγιώτης Αυγουστίνος σκότωσε με μαχαίρι μέσα στη φυλακή δύο άλλους κατάδικους, μη Ζακυνθινούς. Επίσης, σε μια άλλη συμπλοκή στις 13 Απριλίου 1888 ένας φρουρός πυροβόλησε και σκότωσε κάποιον Καμάρα, ο οποίος αναφέρεται σαν αρχιληστής.

Ας μη νομισθεί πως όλοι όσοι βιαιοπραγούσαν στη Ζάκυνθο, και ήταν πάρα πολλοί, πέρναγαν κάποτε την πόρτα της φυλακής. Οι φυγόδικοι ήταν αρκετοί και οι συγγενείς τους περνούσαν άσχημες μέρες. Τα καταδιωκτικά αποσπάσματα συχνά τους φυλάκιζαν χωρίς στοιχεία, τους έδερναν και κατέστρεφαν την περιουσία τους σαν μέσο πίεσης, είτε για να αποσπάσουν πληροφορίες είτε για να αναγκάσουν τους φυγόδικους να παραδοθούν. Υπήρχαν όμως και αυτοί που κάθε άλλο παρά κρύβονταν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Γιάννης Στάβερης – Λέτζερης, πρωτοπαλίκαρο του Κωνσταντίνου Λομβάρδου, ο οποίος λέγεται πως είχε σκοτώσει οχτώ ανθρώπους συνολικά. Είχε αναγκαστεί να φύγει από τη Ζάκυνθο και να εγκατασταθεί στην Ηλεία, όπου είχε δημιουργήσει μεγάλη περιουσία σε χτήματα και μαούνες. Το εκπληκτικό είναι πως μαζί με τους αδελφούς του Παύλο και Δήμο έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης στη Ζάκυνθο και είχαν τεράστια επιρροή. Την κηδεία του Γιάννη το 1889 – πέθανε από φυσικά αίτια σε ηλικία μόλις 40 χρονών – την παρακολούθησε τεράστιο πλήθος και απαγγέλθηκαν ποιήματα στο ‘λιοντάρι της Ζακύνθου’ (5).

 Οι φυλακές πριν το 1953 σε σχέδιο του Ροβέρτου Σάρτζιντ

--------------------------------------------------------------------- 

1)  The American Historical Review, τόμος 105, No. 2 (Απρίλιος 2000). Το άρθρο με τη συγκεκριμένη φωτογραφία μου το έστειλε η Diana Gillilant Wright. Το αντίγραφο που διέθετα μέχρι τότε δεν την περιείχε.

2)   Percy F. Martin, Greece of the Twentieth Century, Λονδίνο και Λειψία 1913, σ. 339. Ο τίτλος της φωτογραφίας είναι THE IONIAN ISLANDS: ZANTE, THE TOWN PRISON.

3)  Λεωνίδας Ζώης, Λεξικόν, τ. Β΄, Αθήνα 1963, σ. 241.

4)  Γιάννης Δεμέτης, Κυριώτερα Συμβάντα της Νήσου Ζακύνθου, υπό Διονυσίου Κλάδη του ιερέως Παναγιώτη, Εκδόσεις Τρίμορφο, Ζάκυνθος 2004.

5)  Βλέπε 4, σσ. 146 -147.