From double Dutch to Greek – η μετάφραση ενός κειμένου του 1485

When an Anglophone considers something completely incomprehensible he says ‘It’s all Greek to me’, exactly as the Greeks say ‘It’s all Chinese to me’. Strangely, and probably due to historical reasons, the Anglophones also consider incomprehensible the, related to English, Dutch language. The expression ‘double Dutch’ means gibberish.

Όταν ένας Αγγλόφωνος θεωρεί κάτι εντελώς ακαταλαβίστικο λέει ‘It’s all Greek to me’, δηλαδή ‘Αυτά μου φαίνονται Ελληνικά’, ακριβώς όπως οι Έλληνες λένε ‘Αυτά μου φαίνονται Κινέζικα’. Περιέργως, και μάλλον για ιστορικούς λόγους, ακαταλαβίστικα θεωρούνται από τους Αγγλόφωνους και τα, συγγενή με τα Αγγλικά, Ολλανδικά. Η έκφραση ‘double Dutch’, ή μπερδεμένα Ολλανδικά σε ελεύθερη μετάφραση, είναι ανάλογη της δικής μας ‘Κορακίστικα’.

If there is one form of Dutch that could justifiably be termed double Dutch this is certainly the medieval one. As I have found out, it is very difficult to understand for the average Dutchman of today, or for a Fleming of Belgium, who essentially speaks exactly the same language.  As you would expect, there is no software that will offer you even a partial and erroneous automatic translation. So, quite some time ago, I found myself with an unknown, 15^th century Flemish text in my hands, which obviously contained information about the Strophades islets and Zakynthos, but did not know what it actually said.

Αν κάποια μορφή της Ολλανδικής θα μπορούσε να δικαιολογήσει το χαρακτηρισμό ‘double Dutch’ αυτή είναι σίγουρα η μεσαιωνική. Όπως διαπίστωσα είναι ελάχιστα κατανοητή στο μέσο Ολλανδό του σήμερα, ή σε Φλαμανδό του Βελγίου, ο οποίος ουσιαστικά μιλάει την ίδια ακριβώς γλώσσα. Φυσικά δεν υπάρχει κανένα λογισμικό που να σου προσφέρει μία έστω λειψή και λανθασμένη αυτόματη μετάφραση. Έτσι, πριν από καιρό, βρέθηκα να έχω στα χέρια μου ένα άγνωστο Φλαμανδικό κείμενο του 15^ου αιώνα, το οποίο ήταν φανερό ότι μιλούσε για τα Στροφάδια και τη Ζάκυνθο, χωρίς όμως να γνωρίζω τί λέει.

Joos van Ghistele, who wrote the text, was a nobleman born in Ghent, in today’s Belgium, in 1446. Almost nothing is known about him, except that in 1481 he undertook a long journey in the Mediterranean and the Middle East, reaching as far as Aden, and wrote down a description of his tour. He returned to Antwerp on the 24^th of June 1485 and died four decades later. His writings were published 32 years after his death (1). The considerable success of the book led to new editions in 1563 and 1572 but it has never yet been translated in its entirety (2). The piece that is of interest to us is part of the description of the return journey.

Ο Joos van Ghistele, ο συγγραφέας του κειμένου, ήταν ένας ευγενής που γεννήθηκε στη Γάνδη του σημερινού Βελγίου το 1446. Σχεδόν τίποτα άλλο δεν είναι γνωστό γι αυτόν, εκτός από το ότι το 1481 έκανε ένα μεγάλο ταξίδι στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, φτάνοντας μέχρι το Άντεν, και κατέγραψε τις εντυπώσεις του. Επέστρεψε στην Αμβέρσα στις 24 Ιουνίου 1485 και πέθανε τέσσερες δεκαετίες αργότερα. Τα γραφτά του εκδόθηκαν 32 χρόνια μετά το θάνατο του (1). Η σημαντική τους επιτυχία οδήγησε σε επανεκδόσεις το 1563 και το 1572 αλλά δεν μεταφράστηκαν στην ολότητα τους ποτέ μέχρι τώρα (2). Το κομμάτι που μας ενδιαφέρει είναι μέρος της περιγραφής του ταξιδιού της επιστροφής.

It is quite likely that Andreas Vesalius, in preparation for his ill-fated journey to the Holy Land in 1564, had acquired a copy and read the popular book that had recently been published twice in his native tongue. Whether he had read it or not, it is thanks to him that we gained a Greek translation of the text written by his compatriot (3).

Είναι πολύ πιθανό ο Ανδρέας Βεσάλιος, προετοιμαζόμενος για το μοιραίο ταξίδι του 1564 στους Αγίους Τόπους, να είχε προμηθευτεί και διαβάσει το δημοφιλές βιβλίο που είχε πρόσφατα εκδοθεί δύο φορές στη μητρική του γλώσσα. Είτε το είχε διαβάσει όμως είτε όχι, εμείς αποκτήσαμε χάρις σε αυτόν μια Ελληνική μετάφραση του εν λόγω κομματιού που έγραψε ο συμπατριώτης του (3).

His compatriots, our friends and fellow travellers in a long journey – in the organising of the celebrations in 2014 for the 500 years from the birth and the 450 from the death of the great anatomist, and the search for his lost grave – men who amongst them know everything that is known about Vesalius today and search for what is not, Professor Emeritus Dr Omer Steeno, Dr Maurits Biesbrouck and Dr Theodoor Goddeeris, got to grips with the obscure text as soon as they were asked and translated it to English. While offering our thanks, which I should also extend to all the other friends of Vesalius who offered to assist, I would like to simultaneously point out that this text is one of ‘the riches that we have gained on the way and that we do not expect Ithaca to give us’ (4).

Συμπατριώτες του, δικοί μας φίλοι και συνταξιδιώτες σε μακρύ ταξίδι – στη διοργάνωση των εορτασμών για τα 500 χρόνια από τη γέννηση και τα 450 από το θάνατο του μεγάλου ανατόμου το 2014, και στην έρευνα για τον χαμένο τάφο του – άνθρωποι που μεταξύ τους γνωρίζουν όλα όσα είναι σήμερα γνωστά για το Βεζάλιο και αναζητούν όσα δεν είναι, ο Ομότιμος Καθηγητής Δρ Omer Steeno, ο Δρ Maurits Biesbrouck και ο Δρ Theodoor Goddeeris, καταπιάστηκαν αμέσως μόλις τους ζητήθηκε με το δυσνόητο κείμενο και το μετέφρασαν στα Αγγλικά. Ενώ τους απευθύνουμε τις ευχαριστίες μας, τις οποίες θα πρέπει να εκτείνω και σε όλους τους άλλους φίλους του Βεσάλιου που προθυμοποιήθηκαν να συνδράμουν, θα ήθελα ταυτόχρονα να επισημάνω πως αυτό το κείμενο είναι από ‘τα πλούτη που κερδίζουμε στο δρόμο και που δεν προσδοκούμε να μας δώσει η Ιθάκη’ (4).

The translated text:

Having sailed past all the aforementioned cities you will pass a very small but beautiful island, completely flat and without mountains, which is called Strivali (5), earlier (called) Stampfaria (6), and it is uninhabited, except for some Greek monks (caloyers), who have made a church there in an old castle rather well protected from attacks, and it is not larger than six miles (7). Deep gashes in the rocks give you drinking water, as if by a miracle of God. Straight across the middle runs a sea channel, large enough for a small ship to pass, nothing bigger. At this spot a great miracle happened when the body of St Mark the Evangelist, patron of Venice, was being brought from Alexandria. So it happened that the ship with the body of St Mark, with a capacity of up to a hundred barrels, was being pushed in the sea by strong winds and a storm. The sailors could no longer control the course of the ship and she reached the aforementioned island and passed through the narrow channel without damage, something completely impossible if there had been no miracle. In the church of St Mark in Venice nowadays, one still finds a painting with that miracle (8). This being said, and sailing further for a while, one passes an island called Zakynthos (Jante), somewhat larger than Cerigo (9), with mountains not very big and in the middle beautiful plains but with some mountains at both ends. It has woods and is somewhat longer than wide. There is a splendid city with a fortress, populated and in ancient times it was called Lanemorosa Jasintus.

Το μεταφρασμένο κείμενο:

Αφού παραπλεύσεις όλες τις προαναφερθείσες πόλεις θα περάσεις ένα πολύ μικρό αλλά όμορφο νησί, τελείως επίπεδο και χωρίς βουνά, που λέγεται Strivali (5), παλιότερα λεγόταν Stampfaria (6), και είναι ακατοίκητο, εκτός από Έλληνες μοναχούς (caloyers), που φτιάξανε μια εκκλησία εκεί σε ένα παλιό κάστρο αρκετά καλά προστατευμένο από επιθέσεις, και δεν είναι μεγαλύτερο από έξι μίλια (7). Βαθιές σχισμές στους βράχους δίνουν νερό, σαν από Θεϊκό θαύμα. Ακριβώς στη μέση το διατρέχει ένα θαλάσσιο κανάλι, που μόλις χωράει να περάσει ένα μικρό πλοίο, τίποτα μεγαλύτερο. Σε αυτό το σημείο έγινε ένα μεγάλο θαύμα όταν φέρνανε από την Αλεξάνδρεια το σώμα του Αγίου Μάρκου του Ευαγγελιστή, προστάτη της Βενετίας. Έτυχε το πλοίο με το σώμα του Αγίου Μάρκου, με εκτόπισμα μέχρι και εκατό βαρέλια, να σπρώχνεται στη θάλασσα  από δυνατό άνεμο και καταιγίδα. Οι ναυτικοί δεν μπορούσαν πλέον να ελέγξουν την πορεία του πλοίου και έφτασε στο εν λόγω νησί και πέρασε μέσα από το στενό κανάλι χωρίς να πάθει ζημιά, πράγμα εντελώς αδύνατο αν δεν είχε γίνει θαύμα. Στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου στη Βενετία βλέπει κανείς σήμερα μία εικόνα με αυτό το θαύμα (8). Μετά από αυτό, αρμενίζοντας λίγο ακόμα, περνάει κανείς ένα νησί που λέγεται Ζάκυνθος (Jante), λίγο μεγαλύτερο από το Τσιρίγο (9),  χωρίς πολύ ψηλά βουνά και με όμορφους κάμπους στη μέση αλλά με κάποια βουνά στα δύο άκρα. Δασωμένο και κάπως μακρόστενο. Έχει μια ωραιότατη πόλη με ισχυρό κάστρο, κατοικημένη, και στα αρχαία χρόνια λεγόταν Lanemorosa Jasintus.

Van Ghistele provides no new information about the Strophades. He simply repeats what was known to all the sailors crossing the Ionian Sea in the 15^th century. His description is not even completely accurate since he refers to one island split in the middle and not to a larger and a smaller island. Van Ghistele, like most seamen and pilgrims, did not stop at those islands. He must have just seen them from some distance. Their waters, full of reefs, were dangerous to anyone unfamiliar with them. At night, or when visibility was bad, it was prudent for someone to avoid the whole area because, due to their low altitude, they could not be seen. Only when the passing galleys had run out of water, or when the wind had completely dropped, would they approach them.

Όσον αφορά τα Στροφάδια ο δεν μας δίνει καμιά άγνωστη πληροφορία. Απλώς επαναλαμβάνει ότι ήταν γνωστό σε όλους τους ναυτικούς που έπλεαν στο Ιόνιο το 15^ο αιώνα. Η περιγραφή δεν είναι καν απόλυτα ακριβής αφού αναφέρεται σε ένα νησί χωρισμένο στη μέση και όχι σε ένα μεγαλύτερο και ένα μικρότερο νησί. Ο van Ghistele, όπως και οι περισσότεροι ναυτικοί και προσκυνητές, δεν είχε σταματήσει στα νησιά αυτά. Απλώς πρέπει τα είχε δει από κάποια απόσταση. Τα νερά τους, γεμάτα υφάλους, ήταν επικίνδυνα για όποιον δεν τα γνώριζε. Τη νύχτα, ή όταν η ορατότητα ήταν κακή, ήταν συνετό να αποφεύγει κάποιος ολόκληρη την περιοχή γιατί λόγω του μικρού υψομέτρου τους δεν φαίνονταν. Μόνο όταν τα περαστικά κάτεργα είχαν ξεμείνει από νερό ή είχε πέσει τελείως ο αέρας τα προσέγγιζαν.

Regarding Zakynthos though he gives an interesting, and at the same time unexpected, piece of information. The city, he says, was splendid, with a strong castle and inhabited.  This contrasts with what was believed until now. Zakynthos had by then been in Venetian possession for three years, having changed hands three times since 1479. The Ottoman attack of that year had abolished the Duchy of Santa Maura, to which Zakynthos belonged, along with Santa Maura (Leucas) itself, Cephalonia and Ithaca. 

Για τη Ζάκυνθο όμως μας δίνει μια ενδιαφέρουσα, και ταυτόχρονα απροσδόκητη, πληροφορία. Η πόλη, λέει, ήταν ωραιότατη, με ισχυρό κάστρο και κατοικημένη. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με αυτά που πιστεύαμε μέχρι τώρα. Η Ζάκυνθος βρισκόταν ήδη τρία χρόνια στην κατοχή των Βενετών, έχοντας αλλάξει χέρια τρεις φορές από το 1479. Η Οθωμανική επίθεση εκείνου του έτους είχε καταλύσει το Δουκάτο της Αγίας Μαύρας, στο οποίο ανήκαν, εκτός από την ίδια την Αγία Μαύρα (Λευκάδα), η Ζάκυνθος, η Κεφαλονιά και η Ιθάκη.

Zakynthos suffered a little less than the rest of the islands, where the Turks had landed killing those who resisted and enslaving anyone they came across. Approximately 10,000 of Zakynthos’ 25,000 inhabitants were subjects of Venice, in their overwhelming majority Moreote refugees of the Turkish-Venetian war of 1463 – 1479. In addition, the Venetians had established in Zakynthos a corps of stradiots or stratioti, light horsemen from the Morea, captained by Nikolaos Bochalis and Petros Bozikis (in Greek). At the last minute they were re-enforced with the veteran Petros Buas, so they had reached 500 in number.

Η Ζάκυνθος υπέφερε κάπως μικρότερα δεινά από τα υπόλοιπα νησιά, όπου οι Τούρκοι αποβιβάστηκαν σκοτώνοντας όποιον αντιστεκόταν και αιχμαλωτίζοντας όποιον εύρισκαν. Περίπου 10.000 από τους 25.000 κατοίκους της Ζακύνθου ήταν Βενετοί υπήκοοι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία Μοραΐτες πρόσφυγες του Τουρκοβενετικού πολέμου 1463 – 1479. Επιπλέον, οι Βενετοί είχαν από καιρό εγκαταστήσει στη Ζάκυνθο σώμα Στρατιωτών, ελαφρών ιππέων από το Μοριά, με καπεταναίους τον Νικόλαο Μπόχαλη και τον Πέτρο Μποζίκη. Φρόντισαν να τους ενισχύσουν την τελευταία στιγμή με το βετεράνο Πέτρο Μπούα, έτσι που έφτασαν τους 500 σε αριθμό.

The Venetians, who had signed a peace treaty with the Ottomans at the start of the year, insisted that all their subjects should be evacuated before the Turks landed. They underlined their determination by victoriously repelling at least two landing attempts. So, in the two months the stand-off lasted, many locals managed to escape along with the Venetian subjects. However, when the Turks finally landed, according to the Venetian chronicler Stefano Magno, they sold to the Venetian fleet the Zacynthians they captured for the trivial amount of 40 aspers each and destroyed all the island’s settlements (10). Magno says that roughly the same happened in Cephalonia.

Οι Βενετοί, οι οποίοι είχαν υπογράψει συνθήκη ειρήνης με τους Οθωμανούς στις αρχές του χρόνου, επέμειναν να αποχωρήσουν όλοι οι υπήκοοι τους πριν την αποβίβαση των Τούρκων. Την αποφασιστικότητα τους την υπογράμμισαν ανατρέποντας νικηφόρα τουλάχιστον δύο προσπάθειες απόβασης. Έτσι, στους δύο μήνες που κράτησε η αντιπαράθεση, μαζί με τους Βενετούς υπηκόους κατάφεραν να αποχωρήσουν και πολλοί ντόπιοι. Όταν όμως τελικά οι Τούρκοι αποβιβάστηκαν, σύμφωνα με το Βενετό χρονικογράφο Stefano Magno, πούλησαν στο Βενετικό στόλο όσους Ζακυνθινούς αιχμαλώτισαν για το ευτελές ποσό των 40 άσπρων το άτομο και κατάστρεψαν όλους τους οικισμούς του νησιού (10). Τα ίδια περίπου λέει ο Magno και για την Κεφαλονιά.

Relying on Magno, Dinos Konomos adds an imaginary description of how raging Turks occupied themselves for three months levelling Zacynthos (11). Konomos also claims, and this is repeated by others, that one of the conditions of the treaty, in which the Sultan Bayezid II accepted Venetian sovereignty over Zakynthos, was that the castle must not be rebuilt (12). If this was true, how could one accept van Ghistele’s phrase about a splendid city with a strong castle? Would the Venetian guard have the time to rebuild them alone, on a practically deserted island that did not even officially belong to Venice yet and its fate was being negotiated with the Sultan? The description of the physical characteristics of the island by van Ghistele is, however, extremely accurate. It shows someone who had visited it and had probably viewed it from the castle.

Σε αυτά στηριζόμενος ο Ντίνος Κονόμος δίνει μια κατά φαντασίαν περιγραφή του πως οι μαινόμενοι Τούρκοι ασχολήθηκαν επί τρίμηνο με την ισοπέδωση της Ζακύνθου (11). Ισχυρίζεται επίσης ο Κονόμος, και επαναλαμβάνεται από άλλους, ότι ένας από τους όρους της συνθήκης, με την οποία ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ Β’ αποδέχθηκε τη Βενετική κυριαρχία στη Ζάκυνθο, ήταν να μην ανοικοδομηθεί το κάστρο (12). Αν όμως ίσχυαν αυτά, πως μπορεί κανείς να δεχθεί τη φράση του van Ghistele περί ωραιότατης πόλης με ισχυρό κάστρο; Πρόλαβε η Βενετική φρουρά να τα ξαναχτίσει μόνη της, σε ένα ουσιαστικά έρημο νησί, το οποίο δεν ανήκε καν στη Βενετία επίσημα και η τύχη του ήταν αντικείμενο διαπραγματεύσεων με το Σουλτάνο; Η περιγραφή πάντως των φυσικών χαρακτηριστικών του νησιού από το van Ghistele είναι εξαιρετικά ακριβής. Δείχνει κάποιον που το είχε επισκεφτεί και που μάλλον είχε αγναντέψει τη θέα από το κάστρο.

The answer can only be that the Ottomans would not have destroyed fortifications and buildings that they intended to use. There was no condition in the treaty with Bayezid to not rebuild the castle. The only condition set by the treaty, the text of which has been published by P. Chiotes (13) and in Italian translation by E. Lunzi (14), was the annual payment of 500 ducats by Venice. Besides this, Magno, a few pages later, detracts what he had written.

Η απάντηση μπορεί να είναι μόνο ότι οι Οθωμανοί δεν θα κατέστρεφαν οχυρώσεις και κτίρια που σκόπευαν να χρησιμοποιήσουν. Δεν υπήρχε κανένας όρος στη συνθήκη με τον Βαγιαζήτ περί μη ανοικοδόμησης του κάστρου. Ο μοναδικός όρος της συνθήκης, το κείμενο της οποίας έχει δημοσιευθεί από τον Π. Χιώτη (13) και σε Ιταλική μετάφραση από τον Ε. Λούντζη (14), ήταν η ετήσια πληρωμή από τη Βενετία 500 δουκάτων. Ο Magno επίσης, μερικές σελίδες πιο κάτω, αναιρεί αυτά που είχε γράψει.

He says (15) that the Duke of Santa Maura Leonardo Tocco, who had escaped to the Kingdom of Naples in Italy, returned to Cephalonia in August 1481 with a Neapolitan fleet comprising of 13 galleys, 2 fuste and one brigantine, in charge of which was Bernardo Villamarin. He found a few Turks in a fortification by the port and asked them to convey to those in the principal castle and the city, meaning the Castle of St George, his request to surrender it to him. They refused and Leonardo, abstaining from any hostile act, left for Zakynthos a few days later. The scene was repeated, with Leonardo trying to convince the Turks to hand over to him the Castle of St Stephen, and after a second refusal he departed empty handed (16). Naturally, neither the Turks lived amongst ruins nor did Leonardo ask them to surrender a pile of rubble.

Λέει (15) ότι ο Δούκας της Αγίας Μαύρας Λεονάρδος Τόκκο, ο οποίος είχε δραπετεύσει στο Βασίλειο της Νεάπολης στην Ιταλία, επέστρεψε στην Κεφαλονιά τον Αύγουστο του 1481 με ένα Ναπολιτάνικο στόλο από 13 γαλέες, 2 φούστες και ένα μπριγκαντίνι, επικεφαλής του οποίου ήταν ο Bernardo Villamarin. Βρήκε λίγους Τούρκους οχυρωμένους στο λιμάνι και τους ζήτησε να μεταφέρουν σε αυτούς που βρίσκονταν στο κυρίως κάστρο και στην πόλη, δηλαδή στο Κάστρο του Αγίου Γεωργίου, το αίτημα να του τα παραδώσουν. Αυτοί αρνήθηκαν και ο Λεονάρδος, χωρίς να προβεί σε καμία εχθροπραξία, αναχώρησε για τη Ζάκυνθο λίγες μέρες αργότερα. Η σκηνή επαναλήφθηκε, με τον Λεονάρδο να προσπαθεί να πείσει τους Τούρκους να του παραδώσουν το Κάστρο του Αγίου Στεφάνου, και μετά από μια δεύτερη αρνητική απάντηση αναχώρησε άπρακτος (16). Φυσικά, ούτε οι Τούρκοι ζούσαν μέσα σε ερείπια ούτε ο Λεονάρδος ζήτησε να του παραδοθούν μπάζα.

Van Ghistele also says that the city was populated and he could not have meant by the guard only. What we did know until now is a reference to the population of Zakynthos, in that year exactly, in what is known as the Chronicle of Georgilas (17).

Ο van Ghistele λέει ακόμη ότι η πόλη ήταν κατοικημένη και δεν μπορεί να εννοούσε μόνο τη φρουρά. Αυτό που εμείς γνωρίζαμε μέχρι τώρα ήταν μια αναφορά στον πληθυσμό της Ζακύνθου, ακριβώς εκείνο το χρόνο, στο λεγόμενο Χρονικό Γεωργιλά (17):

In fourteen [eighty] five, [1485], there were thirty six families in the whole Island of Zakynthos – in fourteen [eighty] nine we became one hundred and thirty six families.

Εις τους χιλίους τετρακοσίους [ογδοήντα] πέντε, [1485], ήτανε εις όλο το Νησί της Ζακύνθου φαμελιές τριάντα έξη – εις τους χιλίους τετρακοσίους [ογδοήντα] εννιά εγινήκαμε φαμελιές εκατόν τριάντα έξι.

This chronicle is about the wanderings of the Athenian family of Theodosis and its permanent settlement in the area of Skinari, in the extreme north of the island. Could the city have really been populated when there were only thirty six families, many of which would have been dispersed all over the island? The conclusion of all the historians of Zakynthos who have written about this issue, that only about thirty families remained after the Turkish attack of 1479, hidden in caves and ravines, no longer appears correct. This is because they never correlated the phrase of the Chronicle with the one following it:

Το συγκεκριμένο χρονικό αναφέρεται στην περιπλάνηση της Αθηναϊκής οικογένειας Θεοδόση και την τελική της εγκατάσταση στο Σκινάρι Βολιμών. Πως λοιπόν μπορεί να ήταν πραγματικά κατοικημένη η πόλη όταν υπήρχαν μόνο τριάντα έξι οικογένειες, πολλές από τις οποίες θα ήταν διάσπαρτες σε όλο το νησί; Το συμπέρασμα που έχει βγει από όσους ιστορικούς της Ζακύνθου έχουν ασχοληθεί με το θέμα, ότι δηλαδή μόνο καμιά τριανταριά οικογένειες είχαν απομείνει μετά την Τουρκική επίθεση του 1479, κρυμμένες σε σπηλιές και λαγκάδια, δεν φαίνεται πια σωστό. Και αυτό γιατί δεν συσχέτισαν ποτέ αυτή τη φράση του Χρονικού με την αμέσως επόμενη:

Anyone coming to this Island would go and register with the Podestà (18) and ask for land to own, and there was great confusion, because someone else would come and put more into the fiefs and take them.

Όγοιος ερχότουνα εις τούτο το Νησί επήγαινε και εγραφότουνα εις τον Ποτεστά (18) και εγύρεβε και τόπο και εφεουδάριζε, και έγινε μεγάλη σύγχυσις, ότι άλλος ερχότουνα και έβανε εις τα φέουδα περισσότερο και τα έπαιρνε.

The acceptance of a correlation between the two phrases changes the meaning. The chronicler was not referring to all the families of the island but only to those that had newly arrived, those in search of land. In addition, it is quite obvious that the families of the stradiots were not included, since they did not have to bid – as the chronicle allows us to understand was the norm – to obtain land. In fact we know neither how many Zacynthians did not manage to escape before the Turkish landing, nor how many of those avoided death or capture in the three days – and not three months – of terror that customarily followed every Ottoman conquest. It is most likely that the number of families that remained after the conquest was far greater than thirty. Three days were marginally enough at that time for someone to cross the mountains of Zakynthos from the south to the north (19). To search them the Turks would have needed much longer.

Η αποδοχή συσχετισμού των δύο φράσεων αλλάζει το νόημα. Δεν μίλαγε ο χρονικογράφος για όλες τις οικογένειες του νησιού αλλά μόνο για τις νεοφερμένες, αυτές που αναζητούσαν γη. Είναι μάλιστα φανερό πως από αυτές τις οικογένειες εξαιρούνταν αυτές των Στρατιωτών, αφού αυτοί δεν χρειαζόταν να πλειοδοτήσουν – όπως αφήνει να εννοηθεί το χρονικό ότι γινόταν – για να πάρουν γη. Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε πόσοι Ζακυνθινοί δεν κατόρθωσαν να διαφύγουν πριν την Τουρκική απόβαση, ούτε πόσοι από αυτούς απέφυγαν το θάνατο ή την αιχμαλωσία στο τριήμερο – και όχι τρίμηνο – του τρόμου, που εθιμικά ακολουθούσε κάθε Οθωμανική κατάκτηση. Το πιο πιθανό είναι ότι ο αριθμός των οικογενειών που παρέμεινε στη Ζάκυνθο μετά την κατάκτηση ήταν πολύ μεγαλύτερος από τριάντα. Τρεις ημέρες ήταν οριακά αρκετές εκείνο τον καιρό για να διασχίσει κανείς τα βουνά της Ζακύνθου από νότο προς βορρά (19). Για να τα ερευνήσουν οι Τούρκοι θα χρειάζονταν πολύ περισσότερο.

To them we should add those of the escapees that returned soon after the Venetian conquest of the island to reclaim their properties and, at least some of them, to examine the possibility of permanent resettlement. Along with the stradiots and the rest of the military they would have formed a customer base capable of attracting merchants, professionals and craftsmen, and giving life to the formerly prosperous island’s capital.

Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν όσοι από τους διαφυγόντες επέστρεψαν λίγο μετά την κατάληψη του νησιού από τους Βενετούς για να διεκδικήσουν τις περιουσίες τους και, ένα μέρος τουλάχιστον, να διερευνήσει τη δυνατότητα μόνιμης επανεγκατάστασης. Μαζί με τους Στρατιώτες και τους υπόλοιπους της φρουράς θα είχαν αποτελέσει μια πελατειακή βάση ικανή να προσελκύσει εμπόρους, επαγγελματίες και τεχνίτες, και να δώσει ζωή στην πρωτεύουσα του μέχρι πριν λίγα χρόνια εύπορου νησιού.

The year 1485 is a landmark in the history of Zakynthos. It is the year in which, officially, the island became part of the Venetian Stato da Màr and signals its rebirth after the great disaster of 1479. Joos van Ghistele’s brief reference helps us see a picture of Zakynthos, in exactly that year, which is closer to the truth. It is a gift that has arrived from Flanders, where it has been kept for 527 years.

Το 1485 είναι ένα έτος ορόσημο στην ιστορία της Ζακύνθου. Είναι η χρονιά που, επίσημα πια, το νησί αποτέλεσε μέρος του Βενετικού Stato da Màr και σηματοδοτεί την αναγέννηση του από τη μεγάλη καταστροφή του 1479. Η σύντομη αναφορά του Joos van Ghistele μας βοηθάει να αποκτήσουμε μια εικόνα της Ζακύνθου, εκείνο ακριβώς το χρόνο, που είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα. Είναι ένα δώρο που μας ήρθε από τη Φλάνδρα, όπου ήταν φυλαγμένο για 527 χρόνια.

 

------------------------------------------------------------------------------ 

(1)  Ambrosius Zeebout, Tvoyage Van Mher Joos Van Ghistele, Ghent (Γάνδη) 1557.

(2)  Only the part of his wanderings related to Egypt has been translated to French: Renée Bauwens-Préaux, Le Voyage en Egypte de Joos van Ghistele 1482 – 1483, Cairo 1976.

Μόνο το τμήμα των περιηγήσεων του που αφορά την Αίγυπτο έχει μεταφραστεί στα Γαλλικά: Renée Bauwens-Préaux, Le Voyage en Egypte de Joos van Ghistele 1482 – 1483, Κάιρο 1976.

(3)  Page 391 of the 1998 edition, edited by R.J.G.A.A. Gaspar.

Σελ. 391 της έκδοσης του 1998, επιμέλεια R.J.G.A.A. Gaspar.

(4)  I am borrowing from the great poem of Constantine Cavafy ‘Ithaca’ in place of an answer to well meant doubts about how meaningful is the search for Vesalius’ grave. An English translation of the poem can be found here.

Πρόκειται όπως καταλάβατε για δάνειο από τον Καβάφη. Επέχει θέση απάντησης σε κάποιες καλοπροαίρετες αμφιβολίες για το κατά πόσο έχει νόημα η έρευνα για τον τάφο του Βεσάλιου.

(5)  The Italian name of the Strophades.

Η Ιταλική ονομασία των Στροφάδων.

(6)  Pope Boniface VIII, in a letter of 1299 calls the Strophades monastery Sancta Maria de Tropharia. The Spaniard Pero Tafur in 1436 calls it Estanfárie. The reason is probably that the name of the larger of the two islets is Stamphane.

Ο Πάπας Βονιφάτιος Η΄, σε μια επιστολή του 1299 αποκαλεί τη Μονή των Στροφάδων Sancta Maria de Tropharia. Ο Ισπανός Pero Tafur το 1436 την αποκαλεί Estanfárie. Ο λόγος είναι μάλλον η ονομασία Σταμφάνη της μεγαλύτερης από τις δύο νησίδες.

(7)  If he meant the circumference of the whole island complex then he is not far off the truth.

Αν εννοεί την περιφέρεια ολόκληρου του συμπλέγματος των νησίδων δεν πέφτει πολύ έξω.

(8)  This is Paolo Veneziano’s creation of 1345, which still exists, as mentioned in the relevant blog entry (in Greek).

Πρόκειται για δημιουργία του Paolo Veneziano του 1345, η οποία υπάρχει ακόμα όπως αναφέρθηκε στη σχετική με το θαύμα αυτό ανάρτηση.

9)  Cythera.

Κύθηρα.

(10)  K. Sathas, Documents inédits relatifs à l'histoire de la Grèce au moyen âge, Paris 1880, v.VI, p. 217.

Κ. Σάθας, Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας, Παρίσι 1880, τ. 6^ος, σ. 217.

(11)  Dinos Konomos, Ζάκυνθος – Πεντακόσια χρόνια (1478-1978), Τόμος τρίτος, Πολιτική Ιστορία, (τεύχος Α΄, 1478-1800), Athens 1979, pp. 21 – 22. See also p. 27.

Ζάκυνθος – Πεντακόσια χρόνια (1478-1978), Τόμος τρίτος, Πολιτική Ιστορία, (τεύχος Α΄, 1478-1800), Αθήνα 1979, σσ. 21 – 22. Βλέπε επίσης σ. 27.

(12)  Dinos Konomos, Ζάκυνθος – Πεντακόσια χρόνια (1478-1978), Τόμος πρώτος, Καστρόλοφος και Αιγιαλός, Athens 1979, p. 15.

Ντίνος Κονόμος, Ζάκυνθος – Πεντακόσια χρόνια (1478-1978), Τόμος πρώτος, Καστρόλοφος και Αιγιαλός, Αθήνα 1979, σ. 15.

(13)  P. Chiotes, Ιστορικά Απομνημονεύματα της Νήσου Ζακύνθου, v. II, Corfu 1858, pp. 636 – 637.

Π. Χιώτης, Ιστορικά Απομνημονεύματα της Νήσου Ζακύνθου, τ. 2^ος, Κέρκυρα 1858, σσ. 636 – 637.

(14)  Ermanno Co. Lunzi, Della Condizione Politica delle Isole Ionie, Venice 1858, pp. 215 – 216.

 Ermanno Co. Lunzi, Della Condizione Politica delle Isole Ionie, Βενετία 1858, σσ. 215 – 216.

(15)  See 10, p. 228.

Βλέπε 10, σ. 228.

(16)  In my opinion, the failed, according to some historians, campaign of Leonardo Tocco was in reality an undercover reconnaissance mission.  Less than a month later his younger brother Antonio conquered Cephalonia and Zakynthos by force, using Catalan mercenaries. He established a short-lived pirate state, which was abolished by the Venetians. They first occupied Zakynthos in 1482 and the following year besieged Antonio in the Castle of St George in Cephalonia. The defenders surrendered after executing Antonio, to the pleasure of the remaining Cephalonians.

Κατά τη γνώμη μου, η κατά κάποιους ιστορικούς αποτυχημένη εκστρατεία του Λεονάρδου Τόκκο ήταν στην πραγματικότητα συγκαλυμμένη αναγνωριστική αποστολή. Λιγότερο από ένα μήνα αργότερα ο νεώτερος αδελφός του Αντώνιος κατέλαβε την Κεφαλονιά και τη Ζάκυνθο δια της βίας, χρησιμοποιώντας Καταλανούς μισθοφόρους. Εγκαθίδρυσε ένα πρόσκαιρο πειρατικό κράτος, το οποίο κατέλυσαν οι Βενετοί. Πρώτα κατέλαβαν τη Ζάκυνθο το 1482 και τον επόμενο χρόνο πολιόρκησαν τον Αντώνιο στο Κάστρο του Αγίου Γεωργίου στην Κεφαλονιά. Η φρουρά παραδόθηκε αφού προηγουμένως εκτέλεσε τον Αντώνιο, προς τέρψιν όσων Κεφαλλονιτών είχαν απομείνει.

(17)  Dinos Konomos, Ζακυνθινά χρονικά (1485-1953), Athens 1970, p. 21.

Ντίνος Κονόμος, Ζακυνθινά χρονικά (1485-1953), Αθήνα 1970, σ. 21.

(18)  Italian, meaning the highest ranking representative of government on the island.

Από το Ιταλικό Podestà, τον ανώτατο εκπρόσωπο της κυβερνητικής εξουσίας στο νησί.

(19)  In 1824 John Davy and his companions, with a local guide, set off from Katastari on the 27^th of August, went to the monastery of Spiliotissa and that of St George of the Cliffs, and then turned south, reaching Keri on the 1^st of September. They had to exchange their horses for mules because of the roughness of the terrain. Davy was not of course in any hurry but it is indicative that it took him six days.

Το 1824 ο John Davy και η συντροφιά του, με ντόπιο οδηγό, ξεκίνησε από το Καταστάρι στις 27 Αυγούστου, πήγε στη Σπηλιώτισσα και στον Άι Γιώργη στα Γρεμνά, και μετά στράφηκε νότια, φτάνοντας στο Κερί την 1^η Σεπτεμβρίου. Τα άλογα τους αναγκάστηκαν να τα αλλάξουν με μουλάρια λόγω του δύσβατου εδάφους. Ο Davy βέβαια δεν βιαζόταν αλλά είναι ενδεικτικό ότι χρειάστηκε έξι μέρες.