Οι οργανοπαίχτες του ταμπουρλονιάκαρου

Ταμπουρλονιάκαρο σε φωτογραφία από το ΕΣΠΕΡΙΟΝ ΑΣΤΡΟΝ – Λαϊκή Παραδοσιακή Τέχνη της Ζακύνθου, έκδοση του Δήμου Αρκαδίων, 2009.

Οι λέξεις ‘Ζακυνθινή μουσική’ φέρνουν στο μυαλό καντάδες, κιθάρες και μαντολίνα. Πέρα όμως από τα στενά όρια της Χώρας – της στριμωγμένης ανάμεσα στο λόφο του Κάστρου και τη θάλασσα πόλης – απλωνόταν για αιώνες το βασίλειο του ταμπουρλονιάκαρου. Όρος καθαρά Ζακυνθινός, περιγράφει αυτό που σε άλλα μέρη της Ελλάδας λέγεται νταούλι και ζουρνάς. Τότε που η ξεφάντωση δεν είχε εισιτήριο, μέσα από λιοστάσια, πλατείες χωριών, και πλατώματα εκκλησιών ακόμα και της ίδιας της πόλης, το ταμπουρλονιάκαρο έστελνε χιλιόμετρα ολόγυρα του πρόσκληση χαρούμενη, επίμονη και χωρίς καμία διάκριση.

Με ιδιαίτερη χαρά παραθέτουμε σήμερα αποσπάσματα από την ανέκδοτη ακόμη εργασία του φίλου του ιστολογίου, ερευνητή της Ζακυνθινής – και όχι μόνο – μουσικής παράδοσης Διονύση Κάρδαρη Το Ζακυνθινό Ταμπουρλονιάκαρο, που θα εκδοθεί σύντομα από το Ελληνικό Κέντρο Λαογραφικών Μελετών και θα συνοδεύεται από ψηφιακό οπτικο-ακουστικό υλικό (DVD). Είμαι σίγουρος πως ευχαριστώντας το συγγραφέα εκφράζω όλους τους φίλους του ιστολογίου και όσους περαστικούς επισκέπτες σταθούν για λίγο σε τούτη την ανάρτηση.

Νιάκαρα, όπως λέγεται στη Ζάκυνθο ο ζουρνάς ή πίπιζα, στα γυρίσματα του 19^ου προς τον 20^ο αιώνα. Φωτογραφία του Αρχιδούκα Salvator. Η λέξη νιάκαρα προέρχεται από το Βυζαντινό ανακαρά, που όμως σήμαινε το τύμπανο ενώ στη Ζάκυνθο περιγράφει τον αυλό.

 

Οι Ζακυνθινοί παραδοσιακοί οργανοπαίχτες του Ταμπουρλονιάκαρου

 

       Η ιστορία και η εξέλιξη της παραδοσιακής μουσικής στη Ζάκυνθο φαίνεται να είναι σε ένα μεγάλο βαθμό η ιστορία της ζωής και της τέχνης των μουσικών (οργανοπαιχτών) που την υλοποιούσαν διαχρονικά και αποτελεί ένα από τα πιο απρόσιτα κεφάλαια της πολιτιστικής ιστορίας του νησιού, κυρίως επειδή λείπουν οι γραπτές μαρτυρίες, αφού η δημιουργία και η διάδοση της μουσικής αυτής γινόταν προφορικά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να χάνονται στο διάβα του χρόνου αρκετά τραγούδια, καθώς και μελωδίες λόγω βιολογικής απουσίας των ανθρώπων (οργανοπαιχτών- τραγουδιστών), οι οποίοι τις εξέφραζαν.

    Αν η ζακυνθινή μουσικοχορευτική παράδοση μας κληροδοτεί κάτι αξιόλογο, που να ενδιαφέρει το χορό και τη μουσική ως τέχνες και μάλιστα τέχνες διαχρονικές και ταυτόχρονα σύγχρονες, αυτό πρέπει να αναζητηθεί στην τέχνη των ελάχιστων πλέον μερακλήδων οργανοπαιχτών  (αν υπάρχουν ακόμα)  που εμπνέονται και συνεχίζουν μια παλιά παράδοση. Αυτοί οι οργανοπαίχτες χάνονται σιγά –σιγά στο διάβα του χρόνου, όπως χάνονται μαζί τους και οι παραδοσιακές δημόσιες εκδηλώσεις (πανηγύρια), που προσαρμόζονται πλέον και αυτές στο πνεύμα της σύγχρονης τουριστικής εποχής.

 

ΟΙ ΖΑΚΥΝΘΙΝΟΙ ΟΡΓΑΝΟΠΑΙΧΤΕΣ ΤΟΥ ΤΑΜΠΟΥΡΛΟΝΙΑΚΑΡΟΥ

  Ο Άγγελος Βισβάρδης  σε δημοσιευμά του στην περιοδική έκδοση της ενορίας Υπεραγίας Θεοτόκου Βουγιάτου με τίτλο «Εκ της Ριζής» αναφέρει, ότι εξαιρετικοί οργανοπαίχτες του Ταμπουρλονιάκαρου, καθώς και σπουδαίοι χορευτές του Γιαργυττού ήταν παλιά οι: Μπάμπης Σκαμνάκης και Γεράσιμος Μαρίνος από το χωριό Μπουγιάτο. Οι δύο αυτοί λαϊκοί οργανοπαίχτες μετανάστευσαν στην Αυστραλία μετά τον καταστρεπτικό για τη Ζάκυνθο σεισμό του 1953.[1] Σπουδαίοι επίσης οργανοπαίχτες αναφέρονται και οι: Παύλος Καραμαλίκης από το χωριό Παντοκράτορας,  Παναγιώτης και Γιώργης Κόκλας από το Καλλιπάδο, καθώς και Μπάμπης Ζούγρας και Στάθης Βισβάρδης από το χωριό Μουζάκι.[2]

Άλλοι οργανοπαίχτες τη δεκαετία 1960-70 υπήρξαν οι:

Παναγιώτης  Κόκλας  στο νιάκαρο

Γιώργος Κόκλας  στο ταμπούρλο

  Οι δύο αυτοί οργανοπαίχτες που δεν βρίσκονται σήμερα στη ζωή μας άφησαν ένα εξαιρετικό δείγμα της ζακυνθινής μουσικοχορευτικής παράδοσης, το χορό Γιαργυττό. Η μουσική του γιαργυττού παιγμένη από τους παραδοσιακούς οργανοπαίχτες Παναγιώτη Κόκλα στην ανιάκαρα και Γιώργο Κόκλα στο ταμπούρλο, είναι καταγεγραμμένη στο δίσκο βινιλίου «Λαϊκά τραγούδια τση Ζάκυνθος», που επιμελήθηκε ο Δ. Λάγιος το 1985 και έχει τη δική της ιστορία: Το 1976 στην Αρχαία Ολυμπία στην τελετή για την αφή της φλόγας των ολυμπιακών αγώνων  «Μόντρεαλ 1976», στα πλαίσια των τότε πολιτιστικών εκδηλώσεων, συμμετείχε και το χορευτικό συγκρότημα από τη Ζάκυνθο γνωστό ως «Φιόρο του Λεβάντε». Το τηλεοπτικό κανάλι που εκπροσωπούσε την Καναδική τηλεόραση, βιντεοσκόπησε και ηχογράφησε τη συγκεκριμένη εκδήλωση κατά τη διάρκεια της οποίας παίχτηκε και χορεύτηκε ο γιαργυττός χορός από τους Παναγιώτη και Γιώργο Κόκλα. Δύο χρόνια αργότερα-στα πλαίσια περιοδείας στη Γαλλία του εν λόγω χορευτικού-, στην επιστροφή για την Ελλάδα και στον εθνικό δρόμο της πρώην Γιουγκοσλαβίας έχασε τη ζωή του σε τροχαίο δυστύχημα ο άτυχος οργανοπαίχτης της ανιάκαρας Παναγιώτης Κόκλας, ο μόνος που ήξερε και έπαιζε τόσο καλά το γιαργυττό. Μερικά χρόνια αργότερα (1980) ο Δήμος Ζακυνθίων με επιστολή του στο συγκεκριμένο τηλεοπτικό κανάλι του Καναδά ζήτησε να παραχωρηθεί η σχετική μπομπίνα με τη μουσική του γιαργυττού ως ντόπιο μουσικό αρχειακό υλικό, πράγμα που τελικά έγινε. Πρόκειται για την μοναδική ηχογράφηση- καταγραφή των δύο αυτών οργανοπαιχτών.

Στο χωριό Μαριές ζούσε μέχρι πριν λίγα χρόνια ο δεξιοτέχνης της ανιάκαρας Δ. Γιατράς ή Πούρος, ενώ στο ταμπούρλο τον συνόδευε ο επίσης Μαριότης Xαράλαμπος Γιατράς. 

Δ. Γιατράς ή Πούρος στο νιάκαρο και Χ. Γιατράς στο ταμπούρλο. Η φωτογραφία τραβήχτηκε το 1977 από τη Μ. Βούρα

 

Η οικογένεια Παλλαδινού από το χωριό Έξω Χώρα

Ο Αναστάσης Παλλαδινός στο Νιάκαρο

 

και ο Γιάννης Παλλαδινός στο ταμπούρλο

Ο Αναστάσης Παλλαδινός θεωρείται σήμερα ο πιο παλιός οργανοπαίχτης της ανιάκαρας. Έχω την τύχη να τον γνωρίζω. Μου έδωσε την άδεια να τον ηχογραφήσω στην πλατεία του χωριού του (Έξω Χώρα), όταν έπαιζε με αυτοσχέδια φλογέρα το Γιαργυττό. Εκείνη την εποχή (1999) είχε πένθος και δεν έπαιζε στα πανηγύρια και στους γάμους που τον καλούσαν. Δύο χρόνια αργότερα μου έδωσε την άδεια να τον βιντεοσκοπήσω και να τον ηχογραφήσω στο πανηγύρι της Χρυσοπηγής το 2001.  

Ενημέρωση 18/10/2012

Ο Διονύσης Κάρδαρης έστειλε και αυτά:

Η πρώτη προσπάθεια καταγραφής της Ζακυνθινής παραδοσιακής μουσικής έγινε το 1977 από τον μεγάλο δάσκαλο Σίμωνα Καρρά. Τα αποτελέσματα αυτής της επιτόπιας έρευνας αποτυπώθηκαν στο δίσκο βινιλίου με κωδικό SDNM 115 A 4.
Μια φωτογραφία σχετικά με την έρευνα του Σίμωνα Καρρά στη Ζάκυνθο το φθινόπωρο του 1977, έπεσε στα χέρια μου από ένα Αμερικανο-Ελληνικό περιοδικό του συλλόγου THE INTERNATIONAL GREEK FOLKLORE SOCIETY -ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ L.A. USA.όταν είχαμε επισκεφθεί το ΛΟΣ ΑΝΖΕΛΕΣ τo 1992 για να παρουσιάσουμε Ζακυνθινά αποκριάτικα δρώμενα στην εκεί Ελληνική κοινότητα.

---

[1] Βλ  Βισβάρδη  Α.  Γιαργυττός ο χορός του Θησέα στο «Εκ της Ριζής»,  περιοδική έκδοση της ενορίας Υπεραγίας Θεοτόκου Βουγιάτου, Ζάκυνθος 1997, σελ 29

[2] ό.π. σελ 30