Παλαμικά ‘κοσμοσυντρίμματα’ στη ‘γη που είν’ απ’ ανθούς κι από τραγούδια ηλιοχυμένη'*

* The title is virtually untranslatable as it is borrowed from two different poems of Kostis Palamas. The best I can do is ‘Old worlds’ debris in the land that is sundrenched with flowers and songs’.

Η είδηση της ανακάλυψης σε ένα μικρό μοναστήρι των Φραγκισκανών, κοντά στο βόρειο άκρο της πόλης της Ζακύνθου, ενός τάφου που έφερε το όνομα του μεγάλου Ρωμαίου ρήτορα Κικέρωνα αναστάτωσε την Ευρωπαϊκή διανόηση του 16^ο αιώνα. Στη Ζάκυνθο ο απόηχος της δεν έπαψε να αντηχεί ποτέ, και μάλιστα χωρίς να υπάρχει αμφισβήτηση του γεγονότος από τους ντόπιους ιστορικούς.  

The news of the discovery in a small Franciscan monastery, near the northern limit of the town of Zante, of a grave bearing the name of the great Roman orator Cicero stirred the 16^th century European intelligentsia. In Zante its echo never ceased to reverberate, and the story has never been disputed by local historians.

Λιγότερα από είκοσι χρόνια μετά από εκείνη τη συγκλονιστική ανακάλυψη μια άλλη μεγάλη μορφή της Ιστορίας τάφηκε στο ίδιο μοναστήρι το 1564. Γνωστό και αυτό στους Ζακυνθινούς. Το 1784 ο Νικόλαος Σέρρας – μεταφράζοντας από τα Λατινικά στα Ιταλικά το βιβλίο του Καθολικού Επισκόπου Ζακύνθου Baldassare Remondini – είχε προσθέσει ότι, εκτός από τον Κικέρωνα, και ο Φλαμανδός πατέρας της Ανατομίας Ανδρέας Βεσάλιος είχε ταφεί στην εκκλησία Santa Maria delle Grazie. Το 1861 ένας άλλος Ζακυνθινός, ο γιατρός Δημήτριος Σιγούρος, είχε επισημάνει την αναλήθεια των ισχυρισμών περί δήθεν θανάτου του Βεσαλίου από πείνα σε κάποια ερημιά, και επαναλάβει ότι είχε πιθανότατα ενταφιαστεί στη Santa Maria delle Grazie. Τα γραπτά του Σιγούρου αποδέχθηκε αμέσως και υποστήριξε σθεναρά ο Παναγιώτης Χιώτης. Το ίδιο ανέφερε το 1880 ο Ορθόδοξος Αρχιεπίσκοπος Νικόλαος Κατραμής. (1)

Fewer than 20 years after that stupefying discovery another great historical personality was buried in the same monastery in 1564. This has also been known to the Zantiotes. In 1784 Nikolaos Serras (Nicolo Serra) – while translating from Latin to Italian the book of the Catholic Bishop of Zante Baldassare Remondini – had added that, besides Cicero, the Flemish father of Anatomy Andreas Vesalius had been buried in Santa Maria delle Grazie. In 1861 another Zantiote, the doctor Demetrios Sigouros (Demetrio Sicuro), had pointed out the falsity of the claims Vesalius had died from starvation in a deserted place and repeated he had most likely been interred in Santa Maria delle Grazie. Sigouros’ work had been immediately adopted and strenuously supported by Panagiotes Chiotes. The same was mentioned in 1880 by the Orthodox Archbishop Nikolaos Katramis. (1)

Στο τέλος του 18^ου αιώνα θάφτηκε στo ίδιo μοναστήρι ο Pierre Augustin Guys, Γάλλος περιηγητής και συγγραφέας του Voyage littéraire de la Grèce. Γνωστό και αυτό. Στο δυτικό τοίχο της εκκλησίας, κοντά στο Άγιο Βήμα, μπορούσε κανείς να διαβάσει την παρακάτω επιγραφή:

At the end of the 18^th century Pierre Augustin Guys, French traveller and author of the Voyage littéraire de la Grèce, was also buried in that monastery. This was also known. In the western wall of the church, near the sanctuary, one could read the inscription below (2):

Πόσες φορές θα λέγατε ότι έγιναν ανασκαφές στο χώρο αυτόν, ο οποίος θα μπορούσε, και θα έπρεπε, να ήταν το αντικείμενο πανανθρώπινου πολιτιστικού προσκυνήματος; Από όσο γνωρίζω  καμία! Εκτός βέβαια αν μπορεί να θεωρηθούν ανασκαφή οι δυναμίτες και οι μπουλντόζες που μετά τους καταστροφικούς σεισμούς του 1953 γκρέμισαν όποιο τοίχο στεκόταν ακόμη και τον έσπρωξαν στη θάλασσα. Αναλογιζόμενος κανείς εκείνες τις ώρες της απελπισμένης ανάγκης μπορεί να δει την ενέργεια αυτή με κατανόηση. Πως όμως μπορεί να κατανοηθεί η οικοπεδοποίηση του χώρου και η παραχώρηση του για οικοδόμηση λίγο αργότερα;

How many excavations would you say have taken place at this site, which could, and should, have been the focus of a universal cultural pilgrimage? As far as I know none! Unless of course the dynamites and the bulldozers that after the catastrophic earthquakes of 1953 demolished any wall left standing and pushed it into the sea can be thought of as an archaeological dig. If someone considers those hours of desperate need he may show some understanding for such an action. But how can the turning of the site into building plots a little later be possibly justified?

Τα δύο επιγεγραμμένα θραύσματα ταφικών μνημείων που παρουσιάζονται στην αρχή της ανάρτησης είναι τα μόνα σίγουρα απομεινάρια του παλιού μοναστηριού των Φραγκισκανών. Βρέθηκαν κατά τη διάρκεια οικοδομικών εργασιών κοντά στο σημείο όπου κάποτε στεκόταν η Santa Maria. Η μαρμάρινη πλάκα, που έχει μεταμορφωθεί σε τραπέζι στην επόμενη φωτογραφία, βρέθηκε στο ίδιο περίπου σημείο αλλά πολύ βαθύτερα και ίσως είναι συντρίμμι ενός κόσμου ακόμα παλιότερου. Υπάρχει και άλλη, παρόμοια, που βρέθηκε μαζί της και που μάλλον ήταν τμήμα του ίδιου συνόλου.

The two inscribed fragments of funerary monuments presented in the beginning of the blog entry are the only certain remnants of the old Franciscan monastery. They were found during building works near the spot where Santa Maria once stood. The marble slab, which has turned into a table in the following photograph, was found around the same spot but much deeper and may be the debris of an even older world. There is another, similar one, which was found with it and is probably part of the same whole.

Και αυτό το σύμβολο των Φραγκισκανών, ίσως του 17^ου αιώνα, που υπέδειξε η Μαρία Σιδηροκαστρίτη-Κοντονή, είναι πολύ πιθανό να προήλθε από την ίδια εκκλησία.

This Franciscan symbol, possibly of the 17^th century, pointed out by Maria Sidirokastriti-Kontoni, could have also come from the same church.

Τα μυστικά που ίσως κρύβει η γη σε εκείνο το σημείο της Χώρας περιμένουν την αποκάλυψη τους. Η άσφαλτος των οδών Χιώτη, Κολυβά και Κολοκοτρώνη μπορεί να σκεπάζει χαμένους θησαυρούς. Η ανατολική πλευρά της οδού Κολυβά απέχει από την παραλιακή οδό Δ. Ρώμα – εκεί όπου έφτανε η θάλασσα πριν μπαζωθεί – κάπου 75 βήματα κατά μήκος της Κολοκοτρώνη, ενώ η Santa Maria απείχε κάποτε από την παλιά ακτογραμμή περίπου 50 μέτρα. Κάπου εκεί στην Κολοκοτρώνη ίσως ήταν το πλάτωμα που, πριν το 1953, απλωνόταν μπροστά από την εκκλησία. Ο μόνος τρόπος για να μάθει κανείς είναι να ψάξει. Θα απαντήσει κανείς στο κάλεσμα περασμένων αιώνων;

The secrets that may be hidden in the soil of this part of the town await their revelation. The tarmac of Chioti, Kolyva and Kolokotroni streets may be covering lost treasures. The eastern part of Kolyva Street is a distance of about 75 steps along the Kolokotroni from the coastal Roma Street – where the sea reached before the land was extended by scrap building materials – while Santa Maria once was about 50 metres from the old coastline. Somewhere in the Kolokotroni may have been the open space that, pre-1953, spread in front of the church.  The only way to learn is to search. Will anyone answer the call of past centuries?

---------------------------------------------------------------------------  

(1)  Αναλυτικότερες πληροφορίες για όσα αναφέρονται σε αυτή την παράγραφο μπορεί να βρει ο ενδιαφερόμενος στα Επτανησιακά Φύλλα του Ντίνου Κονόμου, τ. ΙΕ΄, 1, Ζάκυνθος, Άνοιξη 1989.

More detailed information about what is contained in this paragraph can be found (in Greek) in Επτανησιακά Φύλλα of Dinos Konomos, v. XV, 1, Zakynthos, Spring 1989.

(2)  Η επιγραφή είναι από το βιβλίο του Ιωάννη Ρωμανού Γρατιανός Ζώρζης αυθέντης Λευκάδος, Κέρκυρα 1870, σ. 39.

The inscription is from the book by Ioannes Romanos Γρατιανός Ζώρζης αυθέντης Λευκάδος, Corfu 1870, p. 39 (the book is in Greek).