Ο καλός Στρατιώτης Βούλτσος

Στρατιώτες στην υπηρεσία της Γαλλίας το 1507, Gustave David, 1830

Για απεικόνιση του 19ου αιώνα, τρακόσια τόσα χρόνια αργότερα, δεν είναι καθόλου κακή σε γενικές γραμμές. Προσέξατε το ανθρώπινο κεφάλι που κρέμεται από τη σέλλα του πρώτου καβαλάρη; Ο εθιμικός αποκεφαλισμός του ηττημένου αντιπάλου δεν θα μπορούσε παρά να εξάψει τη φαντασία του καλλιτέχνη. Εξ άλλου η μακάβρια αυτή πρακτική έχει συνδεθεί με τους Στρατιώτες όσο και η ιππική τους δεινότητα, η μακριά λόγχη με το σημαιάκι και το παράξενο ημίψηλο καπέλο.

Είναι λάθος να θεωρείται η αρπαγή αυτών των αποτρόπαιων τροπαίων ίδιον των Στρατιωτών. Ήταν κάτι που χαρακτήριζε συνολικά τους πολεμιστές των Βαλκανίων και της Ανατολίας, Χριστιανούς και Μουσουλμάνους. Είναι μια πρακτική από τα Βυζαντινά ακόμα χρόνια, που πέρασε στους κλεφταρματολούς και τους επαναστάτες του ’21 – θυμηθείτε τις πυραμίδες από Τούρκικα κεφάλια στο Βαλτέτσι και αλλού – για να φτάσει μέχρι τον Εμφύλιο. 

Αποκεφαλισμός νεκρών μετά τη μάχη, 14ος αιώνας, λεπτομέρεια μικρογραφίας από το ‘Μυθιστόρημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου’, Istituto Ellenico, Βενετία

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι Στρατιώτες ήταν προσκολλημένοι σε αυτό το πολεμικό έθιμο, σε σημείο που διακινδύνευαν τη ζωή τους για να μεγεθύνουν την αίγλη ενός κατορθώματος, φέρνοντας  το πειστήριο καρφωμένο στη λόγχη τους. Είναι επίσης γεγονός πως αμείβονταν για τα κεφάλια που έκοβαν, συνήθως όμως έπαιρναν μόνο ένα τσεκίνι για κάθε κεφάλι, δηλαδή ένα χρυσό Βενετικό δουκάτο, που αντιπροσώπευε περίπου ενάμισι βδομαδιάτικο.

Το πάρσιμο του κεφαλιού το εξασκούσαν οι Στρατιώτες της Ζακύνθου για πάνω από εκατό χρόνια μετά την πρώτη εγκατάσταση τους στο νησί*. Μια ιστορία παρσίματος κεφαλιών είναι το θέμα της σημερινής ανάρτησης, δοσμένη από τον Σπυρίδωνα Δε Βιάζη – λεπτομέρεια της μεγάλης επίθεσης του Καλαβρέζου αρνησίθρησκου Ουλούτζαλη (Uluç Ali) εναντίον της Ζακύνθου, λίγο πριν τη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Κεντρικά πρόσωπα ο Ιωάννης και ο Αντώνιος Βούλτσος, πατέρας και γιός.

Η οικογένεια Βούλτσου (ή Βούλτζου, Μπούρτζου, Μπούρτζη και Βούρτση) ήταν κατά τον Ντίνο Κονόμο** από τις πρώτες που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο από τη Μάνη το 1485 και ήταν Στρατιώτες. Δεν γνωρίζω την πηγή πληροφόρησης του Κονόμου. Προφανώς ήταν από εκείνους που αρνήθηκαν να παραμείνουν στη Μάνη μετά την παράδοση της στο σουλτάνο από τους Βενετούς το 1479. Αναρωτιέμαι αν στη Ζάκυνθο τους παραχωρήθηκε γη με βάση την αφοσίωση τους στη Βενετία, εννοώντας τη μη συμμετοχή τους στην επανάσταση του Κροκόνδυλου Κλαδά το 1480-81, ή το αντίθετο. Δηλαδή αν ήταν από εκείνους που είχαν αμνηστευθεί, και που οι Βενετοί φρόντισαν να στείλουν στην Ιταλία και στα νησιά για να μην δημιουργήσουν άλλα προβλήματα με τους Τούρκους.

Όπως και να ’χει το πράγμα εγκαταστάθηκαν στο Καλιπάδο, ή όπως το προτιμάει ο Λεωνίδας Ζώης ‘στων Καληπάδων’. Ο Ζώης, στο ‘Λεξικόν’ του, δίνει δύο λήμματα ξεχωρίζοντας τους Βουλτσαίους από τους Βουρτσαίους. Προσωπικά δεν έχω αμφιβολία ότι αρχικά ήταν οι ίδιοι άνθρωποι, κλάδος παλιάς Βυζαντινής οικογένειας με απώτερη καταγωγή από την ανατολική Μικρά Ασία, δηλαδή μάλλον Αρμενική. Τόσο οι Βουλτσαίοι όσο και οι Βουρτσαίοι εμφανίζονται στο Καλιπάδο περίπου ταυτόχρονα, πριν από κάπου πεντακόσια χρόνια.

Ο Μιχαήλ Βούρτσης καταλαμβάνει την Αντιόχεια το 969, από το χειρόγραφο του Σκυλίτζη, Biblioteca Nacional de España, Μαδρίτη

Ας δούμε όμως τι λέει ο Δε Βιάζης.

Ο Αλέξανδρος Γαήτας ήταν γόνος μιας από τις παλιότερες οικογένειες της Ζακύνθου, των de Gaieta, που φαίνεται πως ήρθαν στην Ελλάδα από την Καμπανία επί Φραγκοκρατίας και βρίσκονταν στη Ζάκυνθο πολύ πριν τη Βενετική προσάρτηση. Η οικογένεια του παρείχε ολόκληρη σειρά από κάπους (καπετάνιους) Στρατιωτών από το 1500 και ίσως νωρίτερα.

Υψόλιθος είναι ένας βράχος από κρυστάλλους γύψου στην αμμουδιά του Καλαμακιού, στον κόλπο του Λαγανά. Ιδανική τοποθεσία για απόβαση, γι αυτό υπάρχει ακόμα στην κορυφή του κατοχικό πολυβολείο. Το 1821 ήταν το θέατρο αιματηρών επεισοδίων μεταξύ των ντόπιων, Τούρκων ναυτών και Βρετανών στρατιωτών.

Οι Τούρκοι είχαν αποβιβαστεί και σε άλλα σημεία, σίγουρα στις Αλυκές, και πιθανότατα στο Τσιλιβί, γι αυτό μάλλον πλησίαζαν από το Ακρωτήρι.

Το Καλιπάδο φαίνεται πως ήταν σημαντικότατο στρατιωτοχώρι αφού, εκτός από τη συμβολή Καλιπαδιωτών στην άμυνα του Κάστρου, αποτέλεσε με επιτυχία και άλλη γραμμή άμυνας των Ζακυνθινών. Κατά το Χρονικό του Γεωργιλά (καμία σχέση με τον εκ Ρόδου Γεωργιλά):

Αλλ' επήγε η αρμάδα εις το Αρτζιπέλαγο και εστάθη ημέρες δεκατρείς 13 και εγυρίσανε και ήλθανε εις τες Αλυκές, αντίκρυς του Κατασταρίου, και ήτουνα ένα κτήριον παλαιόν αξιέπαινον και το εχάλασαν εκ θεμελίων, και έτζι εβγήκανε από την αρμάδα και εκάμανε δεσμπάρκο συντροφιές τρεις, η μια με τα τζαπούνια, άλλοι με τα λισγάρια και άλλοι με τα άρματα και επερικυκλώσανε τους κάμπους της Ζακύνθου και επήγανε εις τον Καληπάδο και εύρανε χαντάκια μεγάλα και στρατιώτες και δεν επήγανε παρεμπρός.

Από τις λιγότερο γνωστές σελίδες της Ζακυνθινής ιστορίας οι επιθέσεις των Ισπανών. Συμπολεμιστές οι Ζακυνθινοί με τους Ισπανούς στην Κεφαλονιά το 1500 και στη ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, αντίπαλοι στα τέλη του αιώνα. Δεν έλειπαν και οι συμπαθούντες, με κύριους εκφραστές την αρχοντική οικογένεια Λατίνου, που έχει εκλείψει αφήνοντας μας το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου των Λατίνων στο Ψήλωμα, σήμερα πιο γνωστό σαν των Φιλικών, όπου έδωσε τον όρκο των Φιλικών ο Κολοκοτρώνης και πολλοί άλλοι.

----------------------------------------------------------------------------

* Στη Ζάκυνθο οι Στρατιώτες πρωτοεμφανίστηκαν στα πρώτα χρόνια του Τουρκοβενετικού πολέμου 1463-1479, όταν εγκαταστάθηκαν εκεί χιλιάδες πρόσφυγες από το Γούμερο, την Ωλένη και το Χελιδόνι, Αρβανίτες του Μοριά στη μεγάλη τους πλειοψηφία. Αποχώρησαν μετά από δύο νικηφόρες μάχες και κάμποσες αψιμαχίες το 1479, για να επανέλθουν μόνιμα λίγα χρόνια αργότερα.

** ‘Ζάκυνθος: Πεντακόσια Χρόνια (1478 – 1978), τόμος τρίτος, Πολιτική Ιστορία (Τεύχος Α’ 1478 – 1800)’, σ. 30.