Η Γκιόστρα τση Στρατίας ή η Γκιόστρα τ΄ Άι Γιωργιού;

                                      Τρουμπέτες, C. Grahle, 1616

Δεν τελειώσαμε ακόμα με τον Thomas Dallam. Δεν σας έκανε εντύπωση πως αναφέρθηκε σε ‘όλους τους ικανούς άντρες των Ελλήνων’; Μα ποιών Ελλήνων; Αυτών που νωρίτερα είχε πει πως δουλεύανε στα χτήματα; Γκιοστράρανε οι βιλλάνοι; Η ντόπια αριστοκρατία θεωρούνταν Έλληνες και πόσο; Και οι Βενετοί, που φαίνεται πως ήταν αρκετοί και τους είχε ήδη αναφέρει, που ήτανε; 

Ύστερα είναι και αυτή η απλότητα της γκιόστρας και οι ελλείψεις της που προβληματίζουν. Η Ζάκυνθος δεν ήταν φτωχό νησί. Ο κάμπος ήταν όπως πάντα εύφορος και το εμπόριο ανθούσε. Ο ίδιος ο Dallam είχε θαυμάσει τα σατινένια και δαμασκηνά φορέματα και τα κοσμήματα των οκτώ κυράδων που συνάντησε στη Σκοπιώτισσα – μάλλον συγγενών των Λογοθεταίων*. Πως ανεχόταν το αρχοντολόι να γκιοστράρει χωρίς τρουμπέτες και φανφάρες; Και για να μη σας μείνει αμφιβολία για το πόσο σημαντικές ήταν οι φανφάρες και οι τρουμπέτες για τους ευγενείς της εποχής διαβάστε το παρακάτω από ένα γράμμα** του 1575, 24 μόνο χρόνια πριν την επίσκεψη του Dallam. 

Τελικά ρε παιδιά ποιός γκιοστράριζε την Πρωτομαγιά; Την απάντηση τη δίνει έμμεσα η Πηνελόπη Αβούρη στο φυλλάδιο της Giostra Di Zante για το 2009  στη σελίδα 17, όπου παραθέτει τμήμα της αναφοράς του προβλεπτή Geronimo (Gerolamo) Bembo του 1615. Σύμφωνα με αυτήν ήταν δύο οι γκιόστρες που αθλοθετούσαν οι Βενετοί: η Γκιόστρα του Καρναβαλιού, όπου γνωρίζουμε ότι συμμετείχαν οι ευγενείς, και η Γκιόστρα της Πρωτομαγιάς, που την αποκαλεί του Στρατού. Στη γκιόστρα αυτή έπαιρναν μέρος οι στρατιωτικοί – κάτι ανάλογο γινόταν επί Ενετοκρατίας και στην Κέρκυρα.

Ποιά ήταν όμως η ένοπλη δύναμη που διατηρούσαν οι Βενετοί στη Ζάκυνθο; Σύμφωνα με μαρτυρία του Γάλλου Philippe du Fresne – Canaye το 1573 τη φρουρά του, ισχυρού τότε, κάστρου αποτελούσαν μόνο 100 άτομα. Αυτοί οι καστροφύλακες πρέπει να ήταν, τουλάχιστον στην πλειοψηφία τους, Ιταλοί, Σκλαβούνοι (Δαλματοί) και άλλοι ξένοι, αφού οι Βενετοί δεν εμπιστεύτηκαν ποτέ απόλυτα το ντόπιο πληθυσμό. Επιπλέον σαν καστροφύλακες πρέπει να ήταν πεζικάριοι.

Μία άλλη δύναμη ήταν οι τσέρνιδοι, χωριάτες αρκεμπουζιέροι, ένα είδος πεζής πολιτοφυλακής χωρίς ιδιαίτερα καλή εκπαίδευση. Ούτε αυτοί λοιπόν θα μπορούσαν να είναι οι έφιπποι διαγωνιζόμενοι της Πρωτομαγιάς.

Οι αξιωματικοί των δύο αυτών σωμάτων, ντόπιοι και ξένοι, κατά πάσα πιθανότητα διέθεταν άλογα. Ήταν όμως λίγοι αριθμητικά και όχι όλοι ευγενείς, κάτι που μάλλον παρουσίαζε ανυπέρβλητα εμπόδια στο να διαγωνιστούν μαζί. Ούτε φυσικά ο Dallam θα τους περιέγραφε σαν ‘όλους τους ικανούς άντρες των Ελλήνων’.

Υπήρχε όμως και ένα τρίτο σώμα που το αποτελούσαν ντόπιοι μισθοφόροι, καβαλάρηδες οπλισμένοι με κοντάρια, οι Στρατιώτες. Το γράφω με Σίγμα κεφαλαίο, έτσι όπως το έγραφε πάντα ο Κωνσταντίνος Σάθας, για να τους ξεχωρίζουμε στα Ελληνικά από τους στρατιώτες γενικά. Στα Ιταλικά δεν υπάρχει ζήτημα σύγχυσης, αφού αναφέρονταν σαν stratioti, stradioti ή strathioti ενώ οι απλοί στρατιώτες συνήθως αναφέρονταν σαν fanti. Σαν stradioti, estradiots, estradiotes ή stradiots, ανάλογα με τη χρησιμοποιούμενη γλώσσα, έγιναν γνωστοί στην Ευρώπη, αφού η δράση τέτοιων σωμάτων το 15^ο  και 16^ο  αιώνα απλώθηκε από τα υψίπεδα της Σκωτίας και τις πεδιάδες της Φλάνδρας μέχρι την Κύπρο και τα παράλια της Ανατολίας.

Απεικόνιση Στρατιώτη, `Έλληνες Στρατιώται εν τη Δύσει` του Κ. Σάθα

Για τους Στρατιώτες, που αποτελούν ένα τεράστιο και παραμελημένο κεφάλαιο της Ζακυνθινής Ιστορίας, θα πούμε πολύ περισσότερα στο μέλλον αλλά για την ώρα θα εστιάσουμε στη σχέση τους με τη γκιόστρα. Είναι αναμενόμενο πως άνθρωποι που, σε μεγάλο βαθμό, ζούσαν από την ικανότητα τους να μάχονται έφιπποι με κοντάρια θα εξασκούνταν συστηματικά στη διατήρηση της. Είναι εξ ίσου αναμενόμενο ότι θα συναγωνίζονταν και διαγωνίζονταν σε ιππικά παιγνίδια που προσομοίαζαν αυτό το είδος μάχης. Υπάρχουν όμως και συγκεκριμένες ιστορικές μαρτυρίες.

Στα 1494 έφιπποι Στρατιώτες έκαναν αγώνες εφορμώντας με δόρατα εναντίον αλλήλων πάνω στο παγωμένο Μεγάλο Κανάλι της Βενετίας***. Στα δε ‘Ανδραγαθήματα του Μερκουρίου Μπούα’, του περιφημότερου δηλαδή από τους Στρατιώτες,  ο Ζακυνθινός τροβαδούρος Τζάνες Κορωναίος έγραφε στα 1519:

Όσον αφορά την εμφάνιση ο Κορωναίος δεν έλεγε ψέματα, όσο και αν υπερέβαλλε, όπως φαίνεται από πίνακα του Lorenzo Lotto το 1535.

Πρέπει ακόμη να σημειωθεί πως όταν μεγάλωνε ο Μερκούριος, αν και από τρανή φάρα που στις αρχές του 15^ου αιώνα διαφέντευε το Αγγελόκαστρο, δεν είχε ακόμη αποκτήσει δυτικούς τίτλους ευγενείας. Ήταν όμως από σόι που είχε ήδη δώσει δύο πολύ σημαντικούς κάπους (καπεταναίους Στρατιωτών): Τον Πέτρο, που είχε πετάξει στη θάλασσα τους Τούρκους στη Ζάκυνθο το 1479, και το Θεόδωρο, που είχε συμμετάσχει στο επαναστατικό κίνημα του Κροκόνδυλου Κλαδά στα 1480-81. Οι γιοί και ανιψιοί Στρατιωτών συνήθως ακολουθούσαν την οικογενειακή παράδοση – έτσι δείχνουν τα για πολλές γενιές επαναλαμβανόμενα επώνυμα – και φαίνεται μάθαιναν την τέχνη από μικροί.

Από όσα είπαμε νομίζω βγαίνει το συμπέρασμα πως η Γκιόστρα της Πρωτομαγιάς ήταν υπόθεση των Στρατιωτών. Και αντιπροσώπευαν αυτοί ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Τετρακόσιους, μαζί με τις φαμελιές τους, είχαν προσκαλέσει οι Βενετοί να εποικίσουν την ερημωμένη Ζάκυνθο αμέσως μετά την προσάρτηση. Πολλοί περισσότεροι ήρθαν το 1500 με την πτώση της Μεθώνης, της Κορώνης και της Ναυπάκτου. Το 1540 ήρθαν και άλλοι από το Ναύπλιο και τη Μονεμβασιά. Σε αυτή τη γκιόστρα αγωνιζόταν το πόπολο και η πρώτη, και για αιώνες η μεγαλύτερη, αγάπη του Ζακυνθινού της Ενετοκρατίας ήταν το άλογο – όχι το πλεούμενο.

Μία μικρή αλλά ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι πως η πρωτομαγιάτικη γκιόστρα εκείνα τα χρόνια έπεφτε την προπαραμονή του Αγίου Γεωργίου. Μα πως, θα με ρωτήσετε. Επειδή το 1583 οι καθολικοί είχαν πηδήξει ένα δεκαήμερο για να υιοθετήσουν το Γρηγοριανό ημερολόγιο ενώ οι ορθόδοξοι Ζακυνθινοί κρατήσανε το Ιουλιανό. Μεγάλη η σημασία της γιορτής για τους Στρατιώτες, αφού ο Γεώργιος ήταν ο προστάτης τους και ακόμα και η πολεμική τους κραυγή ήταν το όνομα του αγίου.

Ο Άγιος Γεώργιος σκοτώνει το δράκοντα, λεπτομέρεια από τον παραπάνω πίνακα του Lotto 

Του Αγίου Γεωργίου γίνονταν ιπποδρομίες στο Γερακαρίο από αμνημονεύτων χρόνων, όπως μας λέει ο Σπυρίδων δε Βιάζης στίς ‘Ιστορικές Σημειώσεις Περί Σταφίδος’. Ή μήπως δεν ήταν πάντοτε απλές ιπποδρομίες; Μία άλλη λεπτομέρεια είναι πως η Γκιόστρα της Πρωτομαγιάς γινότανε στην πόλη και όχι πάνω στον Αρίγκο, στου Μπόχαλη, όπου αγωνιζότανε το αρχοντολόι τα Καρναβάλια. Στην πόλη γινότανε και η τελευταία, λαϊκή επιβίωση της γκιόστρας στο πανηγύρι του Άι Γιωργιού του Πετρούτσου. Το τελευταίο όμως συμπέρασμα το αφήνω στον καθένα σας.

*Η Σκοπιώτισσα ήταν τότε ιδιοκτησία των Λογοθεταίων. Ο Dallam έγραψε:

‘… we found standing eyghte verrie fayre wemen, and rychly apparled, som in reed satten, som whyte, and som in watchell Damaske, there heads verrie finly attiered, cheanes of pearle and juels in there eares, 7 of them verrie yonge wemen, the eighte was Anchante (ancient), and all in blacke.’

**Γράμμα-παράπονο του Αναστάση Θεοδόση στους δικούς του κατά του Ευγενίου Λάσκαρη – Μεγαδούκα στα 1575 από ‘Το εν Ζακύνθω αρχοντολόγιον και οι ποπολάροι’, του Κ. Σάθα, σσ 10-11. Ο Σάθας δίνει τη χρονολογία 1515 αλλά ο Ντίνος Κονόμος δίνει τη σωστή χρονολογία, βλέπε ‘Ζάκυνθος: Πεντακόσια Χρόνια (1478 – 1978), τόμος τρίτος, Πολιτική Ιστορία (Τεύχος Α’ 1478 – 1800)’. Ο Ευγένιος ήταν ο μικρότερος από τους γιούς του Αλέξανδρου Λάσκαρη - Μεγαδούκα  και ο μόνος που επιβίωσε της πολιορκίας της Αμμοχώστου το 1571.

*** ‘Et in quelli medesimi giorni alcuni Stratioti a cavallo per gioco con le lancie armati corsero l'uno contra l'altro nel canal grande della citta, per lo qual solo vanno le naui grosse essendosi gelata l'acqua per lo gran rigore del freddo, & nevicar oui sopra.’ Από την Historia Veneta του Pietro Bembo, βιβλίο 1ο.